ΧΑΠΙ του Enda Walsh
Το “ΧΑΠΙ” (Medicine) του πολυβραβευμένου Enda Walsh, σε μετάφραση Αντώνη Γαλέου και σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, με τον ίδιο να κρατά τον πρωταγωνιστικό ρόλο, παρουσιάζεται στο Θέατρο Σταθμός. To έργο ανέβηκε το 2020 μέσα στην πανδημία στην Νέα Υόρκη και στο Φεστιβάλ Εδιμβούργου και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές. Ένα έργο επίκαιρο που τολμά και αγγίζει σύγχρονα προβλήματα της κοινωνίας μας: Την διαφορετικότητα, τον εγκλεισμό, την βία,
Πώς είναι να είσαι έγκλειστος χωρίς να ξέρεις το γιατί; Πώς μπορεί να νιώθεις όταν η ίδια η οικογένειά σου σε απορρίπτει επειδή σε θεωρεί «διαφορετικό»; Πώς είναι να λαμβάνεις μια αγωγή χωρίς να γνωρίζεις την ακριβή της σύνθεση; Mπορεί το θέατρο να συμβάλλει στην βελτίωση της ψυχικής υγείας ενός ανθρώπου; Πόσο ψυχικά υγιής μπορεί να είναι ένας άνθρωπος, όταν από την βρεφική του ηλικία αντιλαμβάνεται την απόρριψη από τους ίδιους τους γονείς του; Πώς φερόμαστε όλοι εμείς σε κάποιον που τον θεωρούμε διαφορετικό από εμάς;
Σε αυτά και σε ακόμη περισσότερα ερωτήματα προσπαθεί να απαντήσει ο Ιρλανδός συγγραφέας και τοποθετεί την δράση του έργου σε ένα ψυχιατρείο. Εδώ βρίσκεται έγκλειστος ο Τζον Κέιν. Ένα νεαρό, ευαίσθητο, χαρισματικό άτομο που η οικογένειά του θεωρώντας τον «διαφορετικό» τον κλείνει σε ένα ψυχιατρικό ίδρυμα «για το καλό του», όπου ο Τζον ακολουθεί μια θεραπευτική αγωγή.
H διεύθυνση του ιδρύματος προσλαμβάνει δύο γυναίκες ηθοποιούς, που προσπαθούν να βοηθήσουν τον Τζον Κέιν (Μάνος Καρατζογιάννης), μέσω της δραματοθεραπείας και της συστημικής αναπαράστασης, να ξεπεράσει το πρόβλημά του. Δύο γυναίκες – ηθοποιοί που φέρουν και το ίδιο όνομα και μοιάζουν να είναι οι δύο όψεις μιάς σημερινής κοινωνίας. Η μία Μαρία (Κρυστάλλη Ζαχαριουδάκη) μοιάζει να είναι το κατεστημένο και ίσως να εκπροσωπεί το ίδιο το σύστημα. Αδιάφορη για τα προβλήματα των συνανθρώπων της. Βιαστική. Να τελειώσει γρήγορα με τον “ασθενή” γιατί έχει και επόμενη δουλειά, να πάει σε ένα παιδικό πάρτυ και εμφανίζεται ήδη έτοιμη για την επόμενη performance της. Και η άλλη Μαρία (Βέρα Μακρομαρίδου) είναι αυτή που προσπαθεί να αντισταθεί, με τις μικρές της δυνάμεις στο κατεστημένο. Να βοηθήσει τον σαστισμένο Τζον να ξαναβρεί τον χαμένο του εαυτό.
Και ο ευαίσθητος Τζον, με συστολή, με αμηχανία ξεκινά πρώτα να καθαρίζει την σκηνή που είναι γεμάτη στολίδια που έχουν μείνει σαν από ένα αποκριάτικο πάρτυ γενεθλίων που μόλις έχει τελειώσει. Είναι η δική του μέρα και επιθυμεί ο χώρος του να είσαι καθαρός. Μια μέρα τον χρόνο οι ειδικοί γιατροί του ιδρύματος διαλέγουν έναν ασθενή για να εξετάσουν το ενδεχόμενο να του δώσουν εξιτήριο. Εξιτήριο προς την ελευθερία. Η σκέψη και μόνο ότι μπορεί να ξαναβρεί την πολυπόθητη ελευθερία του, να ενταχθεί στην κοινωνία, να πάψει να θεωρείται «διαφορετικός» γεμίζει τον Τζον χαρά. Και ο Τζον αρχίζει να αναπαριστά τραυματικά γεγονότα που τον έχουν σημαδέψει, με την βοήθεια δύο ηθοποιών και ενός ντράμερ. Οι συνομιλίες τους παρακολουθούνται από τους ειδικούς γιατρούς της κλινικής οι οποίοι ενίοτε παρεμβαίνουν στην όλη διαδικασία μέσα από το μεγάφωνο.
Ο Τζον πιστεύει ότι αυτή είναι μια σημαντική μέρα για την ζωή του και μπορεί να αποδείξει ότι είναι υγιής και θα μπορέσει να ενταχθεί στην κοινωνία. Με τρεμάμενη φωνή και έκδηλο το άγχος του αρχίζει να θυμάται καταστάσεις και εικόνες που τον σημάδεψαν: Οι καβγάδες των γονιών του, η μητέρα του που «δεν έπρεπε να γίνει μάνα», η απόρριψη του μικρού παιδιού τους, γιατί το θεωρούν διαφορετικό. Και μετά στην τρυφερή εφηβική ηλικία, το bullying που δέχεται από φίλους που αυτός είχε εμπιστευτεί. Και τώρα οι συνθήκες στο ψυχιατρικό ίδρυμα. Κατά τη διάρκεια της αναπαράστασης των αναμνήσεων του Τζον, ακούμε γνώριμες φωνές γνωστών ηθοποιών στον εκάστοτε ρόλο. Ακούγονται οι: Δημήτρης Ήμελλος, Δημήτρης Καταλειφός, Τάσος Λέκκας, Θεοδώρα Μαστρομηνά, Νένα Μεντή, Λουκία Μιχαλοπούλου, Περικλής Μουστάκης, Γιάννης Νταλιάνης, Νίκος Πουρσανίδης και Σοφία Φιλιππίδου.
Ο συγγραφέας δεν μας δίνει ακριβή στοιχεία για τον Τζον. Πόσα χρόνια βρίσκεται στο ίδρυμα; Oι γονείς του τον επισκέπτονται ή τον έχουν αφήσει ολομόναχο, αυξάνοντας την ανασφάλειά του και την απόγνωση που του προκαλεί η απόρριψή τους;
Η σκηνοθεσία του Μάνου Καρατζογιάννη είναι ευφάνταστη και μας μεταφέρει όλο τον πόνο της ψυχής του ήρωά μας. Χωρίς περιττούς εντυπωσιασμούς μας χαρίζει απλόχερα μία πολύ τρυφερή παράσταση που δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο. Καταπιάνεται με μια παράσταση με σκληρό θέμα (τον εγκλεισμό ανθρώπων λόγω διαφορετικότητας) και την μετατρέπει σε μία ποιητική παράσταση. Εξαιρετική ιδέα η παρουσία επί σκηνής του ντράμερ Βαγγέλη Παρασκευαϊδη. Η σκηνοθετική ματιά του Μάνου Καρατζογιάννη είναι φρέσκια, ευαίσθητη, αληθινή και τόσο μα τόσο τρυφερή και μας χαρίζει μια παράσταση- βάλσαμο για την ψυχή.
Τα τραγούδια της παράστασης είναι προσεκτικά επιλεγμένα ώστε να ταιριάζουν με την υπόθεση του έργου, όπως το Please set me free, Let me forget that I made a mistake και άλλα και δημιουργούν μία ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Τα κοστούμια υπογράφει η Βασιλική Σύρμα και τους φωτισμούς ο Άγγελος Παπαδοπουλος.
Ευφάνταστα τα σκηνικά του Κωνσταντίνου Χαλδαίου, πολύ προσεγμένα, λειτουργικά και πολύ όμορφα. Μας μεταφέρουν με επιτυχία στον χώρο του ψυχιατρείου και μας οδηγούν καθόλο το ταξίδι της ψυχολογικής διαδρομής του ήρωα.
Ο Μάνος Καρατζογιάννης δίνει ένα ρεσιτάλ ερμηνείας σε έναν αντικειμενικά πολύ δύσκολο ρόλο. Έναν ρόλο με έντονο ψυχικό φορτίο. Χωρίς να υποπέσει σε κανένα κλισέ, χρησιμοποίησε όλα τα εκφραστικά του μέσα με απόλυτη αλήθεια και ευαισθησία. Συγκινητικός, ποιητικός, ευάλωτος, διάφανος, φωτεινός. Ο Μάνος Καρατζογιάννης δεν παίζει απλώς τον ρόλο του Τζον, γίνεται ο ίδιος ο Τζον. Μεταμορφώνεται επί σκηνής και μας χαρίζει μια ερμηνεία που θα θυμόμαστε για καιρό. Ίσως είναι μία από τις ωραιότερες στιγμές της μέχρι τώρα ήδη πετυχημένης καριέρας του. Μια ερμηνεία που δεν θα αφήσει κανέναν ασυγκίνητο.
Η Κρυστάλλη Ζαχαριουδάκη είναι η βιαστική, σκληρή, δύστροπη, κυνική Μαρία Νο 1. Με μία καλή παρουσία κατορθώνει και μας μεταφέρει την προσωπική αδιαφορία της για τον ασθενή Tζον και κατά συνέπεια για κάθε άνθρωπο που χρειάζεται την βοήθειά της. Εξαιρετική η Βέρα Μακρομαρίδου στον ρόλο της Μαρίας Νο 2. Είναι ευαίσθητη, γλυκιά συμπονετική. Μια προσωπικότητα με ενσυναίσθηση.
Το «ΧΑΠΙ» είναι μία παράσταση συγκινητική που σκοπό της έχει να ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους για τα σημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σαν κοινωνία. Να αποκτήσουμε ενσυναίσθηση. Να βοηθήσουμε τους περισσότερο ευάλωτους συνανθρώπους μας. Το «ΧΑΠΙ» είναι μία πρωτοποριακά γραμμένη αλληγορία, γεμάτη φαρσικό χιούμορ και έντονη συγκίνηση για την έλλειψη της αγάπης και τονίζει με έμφαση πόσο απαραίτητο είναι στην ζωή μας και ειδικά στη ζωή ενός μικρού παιδιού να νιώσει ότι το αγαπούν, ότι το νοιάζονται, ότι το υπολογίζουν, ότι το αποδέχονται για αυτό που είναι. Οι ψυχολόγοι αναφέρουν ότι τα πρώτα τρία χρόνια είναι τα πιο σημαντικά χρόνια στην διαμόρφωση μιας υγιούς προσωπικότητας. Πρέπει να νιώσουμε αγάπη, πρέπει να νιώσουμε αγάπη άνευ όρων και προϋποθέσεων, πρέπει να νιώσουμε την αγάπη την αληθινή, πρέπει να νιώσουμε ασφαλείς.
Είναι μια παράσταση που δεν χρειάζεται να τα καταλάβεις όλα για να την αγαπήσεις. Ακριβώς, όπως συμβαίνει και με τους ανθρώπους. Μπορεί να μην καταλαβαίνεις απόλυτα κάποιον αλλά τίποτα δεν σε εμποδίζει από το να τον αγαπήσεις με όλο σου το είναι. Και έτσι, η παράσταση γίνεται καθρέφτης του εαυτού της και γίνεται η ίδια το νόημα που κρύβει μέσα της για να μας αποδείξει την μεγάλη της αλήθεια.
Για όλους τους ανθρώπους που ένιωσαν μη αποδεκτοί, για όλους όσους βρέθηκαν σε ένα ίδρυμα που δεν τους βοήθησε σε τίποτα και χωρίς να θέλουν να βρίσκονται εκεί, για όλους όσους απομονώθηκαν χωρίς ανθρώπινη επαφή χωρίς τη θέλησή τους, για όποιον καλούμε «τρελό» απλώς και μόνο επειδή δεν τον καταλαβαίνουμε, για μια αδικία που συνεχίζεται λόγω της ανοχής και της αδιαφορίας της κοινωνίας, για όλους όσους τους στέρησαν την ίδια την ζωή λόγω «διαφορετικότητας», για όλους τους ανθρώπους που απογοητεύει καθημερινά η σύγχρονη κοινωνία. Αυτή την συγκινητική θεατρική μας εμπειρία την αφιερώνουμε σε όλους αυτούς τους ανθρώπους.
Και θυμόμαστε τα λόγια του Τζακ Κέρουακ:
«… Οι μόνοι που αξίζουν για μένα είναι οι τρελοί, αυτοί που τρελαίνονται για να ζήσουν, να μιλήσουν, να σωθούν, που ποθούν τα πάντα την ίδια στιγμή, αυτοί που ποτέ δεν χασμουριούνται ή δεν λένε κοινότοπα πράγματα, αλλά που καίγονται, καίγονται, καίγονται σαν τα μυθικά κίτρινα ρωμαϊκά κεριά… Aς πιούμε στην υγειά των τρελών, των απροσάρμοστων, των επαναστατών, των ταραχοποιών. Σε αυτούς που βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά (…) Μπορεί να τους επαινέσεις, να διαφωνήσεις, να τους τσιτάρεις, να δυσπιστήσεις, να τους δοξάσεις ή να τους κακολογήσεις. Αλλά δεν μπορείς να τους αγνοήσεις. Γιατί αλλάζουν πράγματα. Βρίσκουν, φαντάζονται, βοηθάνε, ερευνούν, φτιάχνουν, εμπνέουν. Σπρώχνουν μπροστά τα πάντα. Ίσως, πρέπει να είναι τρελοί. Πώς αλλιώς θα κοιτάξουν ένα άδειο καμβά και θα δουν έργο τέχνης; Ή θα καθίσουν στη σιωπή και θ’ ακούσουν τραγούδι που δεν έχει γραφτεί; Εκεί που κάποιοι βλέπουν τρελούς, εμείς βλέπουμε μεγαλοφυΐες. Γιατί οι άνθρωποι που είναι αρκετά τρελοί για να πιστεύουν ότι μπορούν ν’ αλλάξουν τον κόσμο, είναι αυτοί που στο τέλος το κάνουν».
Αυτά τα λόγια μας έρχονται στο μυαλό κατά τη διάρκεια της παράστασης «ΧΑΠΙ».
Το «ΧΑΠΙ» του Enda Walsh σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη είναι ένα από τα πιο όμορφα χάπια που έχουμε πάρει ποτέ και μέσα από την ψυχολογική διαδρομή που διανύσαμε ως θεατές κατά τη διάρκεια της παράστασης μάθαμε καλά για το πώς να αγαπάμε τους ανθρώπους τους διαφορετικούς από εμάς και να τους κάνουμε να είναι «χάπι» (happy). Μάθαμε πως η πιο αποτελεσματική θεραπευτική δόση είναι μια μεγάλη δόση κοινωνικής συναναστροφής και σύνδεσης και μια τεράστια δόση αγάπης.
Ταυτότητα Παράστασης
Μετάφραση: Αντώνης Γαλέος
Σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης
Ερμηνεύουν: Βέρα Μακρομαρίδου, Κρυστάλλη Ζαχαριουδάκη, Μάνος Καρατζογιάννης
Μαζί τους επί σκηνής ο ντράμερ Βαγγέλης Παρασκευαϊδης
Συμμετέχουν με τη φωνή τους οι ηθοποιοί (αλφαβητική σειρά): Δημήτρης Ήμελλος, Δημήτρης Καταλειφός, Τάσος Λέκκας, Θεοδώρα Μαστρομηνά, Νένα Μεντή, Λουκία Μιχαλοπούλου, Περικλής Μουστάκης, Γιάννης Νταλιάνης, Νίκος Πουρσανίδης και Σοφία Φιλιππίδου
Σκηνικό: Κωνσταντίνος Χαλδαίος
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Φωτισμοί: Άγγελος Παπαδόπουλος
Μουσική: Παναγιώτης Μανουηλίδης
Βοηθός Σκηνοθέτη: Στέλιος Πλέσσας
Βοηθός σκηνογράφου: Γιώργος Βασιλείου
Βοηθός ενδυματολόγου: Λυδία Τράντα
Φωτογραφίες promotion: Σπύρος Περδίου
Φωτογραφίες παράστασης: Ελίνα Γιουνανλή
Τρέιλερ: Ηλίας Μόσχοβας
Επικοινωνία παράστασης: Ευαγγελία Σκρομπόλα
Γραφιστικά: Μάριος Γαμπιεράκης
Παραγωγή: Πολιτισμός Σταθμός Θέατρο