Το δωμάτιο του παιδιού του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτι Ζουρνέτ
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Πώς διαχειριζόμαστε το τραύμα; Πώς μας αλλάζει ως ανθρώπους ένα τραυματικό γεγονός; Πώς αλλάζει τη σχέση μας με τους άλλους; Πόσο αντικειμενική έννοια είναι τελικά η «πραγματικότητα»;
Διαβάζουμε με μεγάλο ενδιαφέρον βιβλία που μας εξιστορούν ιστορίες για στοιχειωμένα σπίτια αλλά πολύ σπάνια αναρωτιόμαστε: Μήπως και εμείς οι άνθρωποι είμαστε συχνά στοιχειωμένοι; Τι μπορεί να μας στοιχειώσει; Ποια είναι τα δικά μας φαντάσματα που μας ακολουθούν όπου πάμε; Πώς μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτά; Και ένα ερώτημα πολύ πιο σημαντικό: Θέλουμε να απαλλαγούμε από αυτά;
Ένα νεαρό ζευγάρι ζει μια υπέροχη ημέρα με τον μικρό τους γιο, που έχει τα γενέθλιά του. Όλα βαίνουν καλώς, μέχρι που το αγόρι βρίσκεται στην άκρη του μπαλκονιού κυνηγώντας το καινούριο του παιχνίδι. Το θεατρικό έργο του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτι Ζουρνέτ (Josep Maria Benet i Jornet) «Το δωμάτιο του παιδιού» (“La habitación del niño/ En la otra habitación’’ στα ισπανικά castellano ή “L’habitació del nen’’ στα καταλανικά) είναι, μεταξύ άλλων μια ιστορία μυστηρίου σχετικά με την έκβαση ενός τραυματικού γεγονότος. Ο κίνδυνος προκάλεσε τον τρόμο σε όλους τους εμπλεκομένους. Τι συνέβη, όμως, στ’ αλήθεια; Πόσο «αντικειμενική» είναι η πραγματικότητα; Αν σε ένα παράλληλο σύμπαν τα πράγματα έχουν εξελιχθεί διαφορετικά, αυτό δεν το καθιστά αυτόματα αληθινό;
Τραγικά συμβάντα που δεν μπορεί να τα συλλάβει ούτε να τα διαχειριστεί ο ανθρώπινος νους συμβαίνουν καθημερινά- είναι, όμως, η εξαίρεση. Δεν είναι ο κανόνας. Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας μας σε ποια κατηγορία ανήκουν; Είναι η εξαίρεση ή είναι ο κανόνας;
Η παράσταση «Το δωμάτιο του παιδιού» του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτι Ζουρνέτ στο Θέατρο του Νέου Κόσμου φλερτάρει με την αβεβαιότητα μέχρι το τελευταίο λεπτό κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή και βυθίζοντάς τον στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης με μία πρωτοφανή αμεσότητα, με μία αδυσώπητη σκληρότητα και ταυτόχρονα με μια απόλυτη και λυτρωτική τρυφερότητα: όπως ακριβώς λειτουργεί και η ίδια η ζωή.
Η μετάφραση της Μαρίας Χατζηεμμανουήλ μας χαρίζει ένα κείμενο με ροή και καθαρό λόγο γεμάτο συναισθήματα που παρασύρουν τον θεατή και κρατάνε το ενδιαφέρον του μέχρι τέλους.
Την σκηνοθεσία και την δραματουργική επεξεργασία αναλαμβάνουν η Βαλέρια Δημητριάδου, ο Γιώργος Χριστοδούλου, ο Παναγιώτης Γαβρέλας και η Μαρία Προϊστάκη. Η σκηνοθεσία της παράστασης είναι ένα δύσκολο στοίχημα που κερδήθηκε με απόλυτη επιτυχία. Η Βαλέρια Δημητριάδου και ο Γιώργος Χριστοδούλου εστιάζουν στην επίπονη ψυχολογική διαδρομή που έχουν να διανύσουν οι ήρωες και δημιουργούν έντονα συναισθήματα χωρίς να χρησιμοποιήσουν κανένα κλισέ. Κατορθώνουν αυτό που έμοιαζε ακατόρθωτο: Να μιλήσουν για ένα από τα δυσκολότερα θέματα που μπορεί να μιλήσει κανείς στην τέχνη και στη ζωή και να το κάνουν να μοιάζει σχεδόν σαν όνειρο. Η σκηνοθετική τους ματιά δίνει μια ονειρική ελαφρότητα και με αυτό τον τρόπο ο θεατής μπορεί να πάρει μια συναισθηματική απόσταση και να αντικρίσει κατάματα ένα σκληρό θέμα που δύσκολα θα τολμούσε να αντικρίσει διαφορετικά. Η Βαλέρια Δημητριάδου και ο Γιώργος Χριστοδούλου σκηνοθετούν με ρεαλισμό και σουρεαλισμό και μιλούν για το τραύμα με τρυφερότητα και ευαισθησία. Η υψηλής αισθητικής σκηνοθεσία καταφέρνει να αναδείξει πολλά θέματα: το τραύμα, την διαχείριση του πένθους, τους οικογενειακούς δεσμούς και τις δυσλειτουργίες που μπορεί να κρύβουν, την μοναξιά, την μνήμη, την αγάπη, την απώλεια. Η χρήση βίντεο είναι μία ευφάνταστη σκηνοθετική επιλογή που δίνει πολλά στην παράσταση. Πρόκειται για μία αξιέπαινη σκηνοθεσία σε ένα αντικειμενικά δύσκολο εγχείρημα.
Η μουσική είναι της Κρυσταλλίας Θεοδώρου και συμβάλλει με επιτυχία στην ατμόσφαιρα της παράστασης, στην ένταση και στο μυστήριο που την περιβάλλουν.
Τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι της Ιωάννας Πλέσσα. Τα κοστούμια της παράστασης είναι πλήρως λειτουργικά και σε κάποιες περιπτώσεις εξαιρετικά ευφάνταστα. Η πρώτη σκηνή του έργου με τον Γιώργο Χριστοδούλου στο ευφάνταστο κοστούμι του κόβει την ανάσα και είναι σκηνή πολύ υψηλής αισθητικής, όπως συμβαίνει και με τις μάσκες. Τα σκηνικά μάς μεταφέρουν στο δωμάτιο του παιδιού προσδίδοντας του μια ταυτότητα ονειρική και πλήρως μαγνητική για τον θεατή. Έπιπλα που μοιάζουν με λευκή πέτρα ή βαμβάκι, έπιπλα «ελαφριά» που έρχονται σε αντιδιαστολή με την συναισθηματική κατάσταση των ηρώων, έπιπλα που μοιάζουν σαν να είναι φτιαγμένα από σύννεφα και από αυτό τον ουρανό που τόσο πολύ θέλει να εξερευνήσει ο μικρός πρωταγωνιστής. Έπιπλα λευκά σαν όνειρο που σε κάνει να αμφιβάλλεις αν πρόκειται για την πραγματικότητα ή όχι, σαν ψυχιατρική κλινική όπου εξετάζεται η ανθρώπινη ψυχή, σαν αίθουσα αναμονής όπου περιμένεις με αγωνία να μάθεις κάτι σημαντικό, λευκά σαν το κενό, λευκά σαν την αγνότητα, λευκά σαν την απομόνωση σε ένα κελί, λευκά σαν την ψυχολογική διαδρομή που πρέπει να διανύσουν οι ήρωες. Πρόκειται για μία εξαιρετική δουλειά που ενισχύει πολύ την δυναμική της παράστασης και σέβεται απόλυτα το γεγονός ότι το δωμάτιο του παιδιού είναι ένας συμβολικός χώρος που ενισχύει τις κύριες θεματικές του έργου.
Ο σχεδιασμός των φωτισμών είναι του Σάκη Μπιρμπίλη και πρόκειται για μία καλοδουλεμένη οπτική που λειτουργεί αποτελεσματικά και που γεμίζει τον θεατή με έντονα συναισθήματα καθώς καταφέρνει να τονίσει τα συναισθήματα των ηρώων.
Η Βαλέρια Δημητριάδου είναι η μητέρα και ο Γιώργος Χριστοδούλου είναι ο πατέρας. Ο μικρός πρωταγωνιστής της παράστασης είναι οι Ιάσονας Βασίλας και Δημήτρης Ζηκύρης.
Η Βαλέρια Δημητριάδου είναι η μητέρα και μας πείθει απόλυτα για τον ρόλο της. Μεταδίδει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ρόλου της με αυθεντικό τρόπο και κάνει τον θεατή να αντιλαμβάνεται την επίπονη διαδρομή που διανύει. Εκφραστική, αληθινή και πειστική. Ανταποκρίνεται με μεγάλη επιτυχία στα χαρακτηριστικά του ρόλου της και είναι συνεπής σε αυτά από την αρχή ως το τέλος ενσαρκώνοντας με απόλυτη ειλικρίνεια έναν ρόλο που έχει ιδιαίτερο συγκινησιακό φορτίο για τον θεατή.
Ο Γιώργος Χριστοδούλου ενσαρκώνει με απόλυτη επιτυχία τον πατέρα, έναν άντρα που προσπαθεί να διαχειριστεί το δικό του τραύμα. Ο Γιώργος Χριστοδούλου είναι άμεσος, ειλικρινής, πειστικός. Μεταδίδει την περίπλοκη συναισθηματική κατάσταση του ήρωα χρησιμοποιώντας όλα του τα εκφραστικά μέσα και μιλάει στον θεατή όχι μόνο με τα λόγια του αλλά και με το σώμα του, με τις εκφράσεις του προσώπου του, με τις παύσεις του. Ο Γιώργος Χριστοδούλου έχει μία σπάνια εκφραστική ποιότητα που ενισχύει τον συναισθηματικό πυρήνα της παράστασης και μας χαρίζει ένα ρεσιτάλ ερμηνείας που θα θυμόμαστε για πολλά χρόνια ακόμα.
Η συνεργασία των δύο ηθοποιών είναι αρμονική και συμβάλλει στην ανάδειξη της ιστορίας και της συναισθηματικής κατάστασης των ηρώων. Υπέροχος ο μικρός πρωταγωνιστής.
H Αμερικανοελβετίδα ψυχίατρος και συγγραφέας Elisabeth Kübler-Ross μας έμαθε για πρώτη φορά το 1969 τα πέντε στάδια του πένθους: 1ο άρνηση, 2ο θυμός, 3ο διαπραγμάτευση, 4ο κατάθλιψη, 5ο αποδοχή μέσα από το βιβλίο της «Πλησιάζοντας τον θάνατο-τα πέντε στάδια του πένθους». Η άρνηση είναι μία αντίδραση πολύ συχνή όταν συμβαίνει ένα τραγικό γεγονός, ένας αμυντικός μηχανισμός που λειτουργεί σαν πανοπλία και είναι, τις περισσότερες φορές, ένας προσωρινός μηχανισμός άμυνας. Πόση δύναμη, όμως, χρειάζεται ώστε να περάσει κανείς στο επόμενο στάδιο; Η Kübler-Ross πολλά χρόνια μετά τη δημοσίευση του βιβλίου της που άλλαξε την πορεία της έρευνας σχετικά με την ψυχική υγεία και τη διαχείριση του πένθους, είχε εξηγήσει πως τα στάδια του πένθους δεν συμβαίνουν απαραίτητα σε όλους με την ίδια σειρά και πως μπορεί κάποιος να επιστρέψει ανά πάσα στιγμή σε προηγούμενο στάδιο. Τι συμβαίνει, όμως, αν κάποιος κολλήσει στο στάδιο της άρνησης, μια άρνησης όχι μόνο του τραυματικού γεγονότος αλλά και της ίδιας της πραγματικότητας; Πόσο συχνά κολλάμε σε αυτό το στάδιο σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής μας ακόμα και για λιγότερο τραυματικά γεγονότα; Είναι υγιές ή όχι να αρνούμαστε την πραγματικότητα εάν αυτό μας προφυλάσσει από το να παραιτηθούμε;
Η διαχείριση του πένθους, η διαχείριση του τραύματος, η αγάπη, οι οικογενειακές σχέσεις και οι δυσλειτουργίες της, τα μοτίβα συμπεριφοράς, η απώλεια, η μοναξιά όταν είμαστε μόνοι μας αλλά και όταν είμαστε με άλλους είναι μερικά μόνο από τα θέματα που πραγματεύεται η πολυεπίπεδη παράσταση «Το δωμάτιο του παιδιού».
Αξίζει να σημειωθεί πως το έργο διαδραματίζεται αποκλειστικά σε αυτό τον χώρο: το δωμάτιο του παιδιού. Αυτό φέρει μέσα του ποικίλους συμβολισμούς. Από τη μία, το παιδικό δωμάτιο συμβολίζει την αθωότητα και την ανυποψίαστη φύση της παιδικής ηλικίας και αυτή η αθωότητα έρχεται σε αντίφαση με τις σκοτεινές πλευρές της πραγματικής ζωής όπως τις βιώνει ένας ενήλικας (ή κάποιος που καλείται να ενηλικιωθεί νωρίς), με την απόγνωση και την απώλεια. Μ’ αυτό τον τρόπο, το δωμάτιο του παιδιού γίνεται σύμβολο για το τέλος της αθωότητας. Από την άλλη, το γεγονός ότι ολόκληρο το έργο διαδραματίζεται στο δωμάτιο του παιδιού συμβολίζει τον συναισθηματικό εγκλεισμό των ηρώων, που απομονώνονται σταδιακά όχι μόνο από τον έξω κόσμο αλλά και ο ένας από τον άλλον. Οι ήρωες εγκλωβίζονται στην δική τους φυλακή, παλεύουν συναισθηματικά μεταξύ τους αλλά και ο καθένας με τον εαυτό του και αδυνατούν να ξεφύγουν. Από μία άλλη οπτική, το γεγονός ότι ολόκληρο το έργο διαδραματίζεται στο δωμάτιο του παιδιού συμβολίζει τη νοσταλγία και τη σχέση μας με τις αναμνήσεις μας και πώς αυτές μας καθορίζουν ενώ ταυτόχρονα αυτός ο χώρος γίνεται ένα χώρος αποκάλυψης της αλήθειας και έκφρασης της ανάγκης να λύσουν τα ζητήματα του παρελθόντος. Το δωμάτιο του παιδιού ενέχει πολλούς συμβολισμούς ως χώρος στο έργο και αξιοποιήθηκε με αξιέπαινη συναισθηματική ευφυΐα από τους συντελεστές της.
Σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, όλα θα είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, δεν θα υπάρχει πόνος ούτε απομόνωση, οι ήρωες δεν θα προσπαθούν να πείσουν ο ένας τον άλλον για την αδιαμφισβήτητη αλήθεια της δικής τους πραγματικότητας. Σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, το δωμάτιο του παιδιού θα μείνει αποκλειστικά ένας χώρος προφύλαξης της παιδικής αλλά και της ενήλικης αθωότητας και δεν φτιάχνουμε κάθε μέρα νέες, ευτυχισμένες αναμνήσεις. Σε κάποιο παράλληλο σύμπαν πολλά μπορούν να συμβούν στις «13 τη νύχτα»…
Η παράσταση «Το δωμάτιο του παιδιού» του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτι Ζουρνέτ στο Θέατρο του Νέου Κόσμου σε σκηνοθεσία Βαλέριας Δημητριάδου και Γιώργου Χριστοδούλου είναι μία παράσταση με σπάνια ευαισθησία και συναισθηματική ευφυΐα που μεταφέρει την διαχείριση του τραύματος σε ένα τοπίο νοσταλγικό και απόλυτα μαγικό. Είναι μία παράσταση που οι συντελεστές της την έχουν αγκαλιάσει με σεβασμό και αγάπη και θίγει ένα εξαιρετικά δύσκολο θέμα που συχνά αρνούμαστε να συζητήσουμε. Η παράσταση «Το δωμάτιο του παιδιού» είναι μια παράσταση που αξίζει να παρακολουθήσει κανείς για να αντιμετωπίσει τις δικές του αλήθειες και την πραγματικότητα, που αξίζει να παρακολουθήσει κανείς για να λυτρωθεί.
ΜΗΤΕΡΑ : Μη μου το κάνεις αυτό…
ΠΑΤΕΡΑΣ: Ποιο;
ΜΗΤΕΡΑ : Είμαστε χάλια, όμως… Πρέπει να… Δε λέω να το αποδεχτούμε, όχι βέβαια…
ΠΑΤΕΡΑΣ: Να αποδεχτούμε…τι;
ΜΗΤΕΡΑ : Όχι, όχι, δεν το λέω σωστά. Γυρίζει το κεφάλι μου… Να το αποδεχτούμε, ποτέ!… Αλλά να συμβιβαστούμε με την ιδέα… Να συμβιβαστούμε…
ΠΑΤΕΡΑΣ: Ειλικρινά, δεν σε καταλαβαίνω.
ΜΗΤΕΡΑ : Ναι! Να το αποδεχτούμε! Ναι! Δεν έχουμε άλλη λύση, δεν υπάρχει άλλη λύση, όσο και να… Η ζωή είναι παράλογη! Και όχι μόνο γι’ αυτό που πάθαμε, αλλά γιατί έτσι είναι πάντα, τόσο παράλογη!
Το δωμάτιο του παιδιού του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτι Ζουρνέτ
Θέατρο του Νέου Κόσμου – Κάτω Χώρος
Ταυτότητα της παράστασης:
Μετάφραση: Μαρία Χατζηεμμανουήλ
Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία:
Βαλέρια Δημητριάδου, Γιώργος Χριστοδούλου
Συνεργάτες σκηνοθέτες:
Παναγιώτης Γαβρέλας, Μαρία Προϊστάκη
Μουσική: Κρυσταλλία Θεοδώρου
Σκηνικά – Κοστούμια: Ιωάννα Πλέσσα
Σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης
Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας
Παίζουν: Βαλέρια Δημητριάδου, Γιώργος Χριστοδούλου
Συμμετέχουν οι μικροί: Ιάσονας Βασίλας και Δημήτρης Ζηκύρης