Η Κασέτα της Λούλας Αναγνωστάκη
Γράφει η Βίβιαν Μητσάκου
Η Λούλα Αναγνωστάκη, μια από τις πιο σημαντικές και δυναμικές μορφές της νεοελληνικής δραματουργίας, γράφει στα 1982 την σπαρακτική και σπαρταριστή «Κασέτα». «Η Kασέτα» ανέβηκε για πρώτη φορά από το Θέατρο Τέχνης το 1982 σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν. Το 2002 ανεβαίνει ξανά από τον Γιώργο Αρμένη.
Αυτή την χρονιά έχουμε την τύχη να απολαύσουμε το ανατρεπτικό και αναρχικό έργο της Λούλας Αναγνωστάκη στο Θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία του Μάνου Καρατζογιάννη, ο οποίος κρατά και τον πρωταγωνιστικό, εμβληματικό ρόλο του Παύλου.
Ο Μάνος Καρατζογιάννης έχει συνδεθεί βαθειά με την Λούλα Αναγνωστάκη. Ήταν το αντικείμενο του διδακτορικού του στο Πανεπιστήμιο του Hull. Aς σημειωθεί ότι ο Μάνος Καρατζογιάννης έπαιζε στην παράσταση του Γιώργου Αρμένη, έχοντας τον ρόλο του μικρού γιου.
Στο έργο της αυτό η Λούλα Αναγνωστάκη χαρτογραφεί, σχολιάζει και καυτηριάζει την ελληνική κοινωνία της δεκαετίας του 1980, με ανοιχτές ακόμη τις πληγές που είχε ανοίξει ο εμφύλιος.
Μια οικογένεια και οι φίλοι της είναι οι ήρωες του έργου της Λούλας Αναγνωστάκη. Πρόσωπα οικεία, καθημερινά. Πρόσωπα που προσπαθούν να προσαρμοστούν στον νέο τρόπο ζωής τον οποίο τους επιβάλλει η αφιλόξενη και θορυβώδης μεγαλούπολη.
Ο νεαρός Παύλος, ο κεντρικός ήρωας, πνίγεται μέσα στην οικογένειά του, στην κοινωνία γενικότερα και στην ζωή της πόλης. Βρίσκει μέσο διαφυγής από την πεζή καθημερινότητα να ηχογραφεί κρυφά κασέτες. Είναι η εποχή που ο Αλί Αγκτσα, Τούρκος παρακρατικός, επιχειρεί να δολοφονήσει στις 13 Μαίου 1981 τον Παύλο Ιωάννη ΙΙ. Ο Παύλος μιλά στις κασέτες του και συνδέει στο μυαλό του τον Αλί Αγκτσα με έναν παιδικό του φίλο που είχε στην Ξάνθη. Ο Παύλος είναι ο μόνος από τους ήρωες του έργου που συνειδητοποιεί την δυστυχία του. Είναι ο πιο δυνατός και συγχρόνως ο πιο αδύναμος. Ενώ γνωρίζει ότι είναι εγκλωβισμένος και θέλει να ξεφύγει από την μεγαλούπολη και τον τρόπο ζωής της, προσπαθεί να ικανοποιήσει τα πρέπει και τα θέλω των οικείων του παραμερίζοντας τις προσωπικές του ανάγκες με ένα απρόσμενο τέλος, σκληρό και ταυτόχρονα λυτρωτικό.
Στο σπίτι μένουν ο Παύλος με τον μικρό αδελφό του, τον πατέρα του και την μητριά του. Φιλοξενούν την αδελφή της μητριάς του με την νεαρή κόρη της. Ένα ζευγάρι φίλων τούς επισκέπτεται συχνά. Άνθρωποι διαφορετικών γενεών, διαφορετικών κοινωνικών και πολιτικών αντιλήψεων, άνθρωποι που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα της νέας κοινωνίας που ανοίγεται μπροστά τους. Διαπληκτίζονται, ειρωνεύονται ο ένας τον άλλον, σιωπούν.
Ήσουνα, λέει, ντυμένη νύφη. Κατέβαινες τον λόφο από την εκκλησία μαζί με τον γαμπρό. Αλλά δεν έβλεπα καλά, γιατί έφεγγε ο ήλιος από πίσω.
Το κορυφαίο αυτό έργο της Λούλας Αναγνωστάκη περιγράφει το τέλος μιας εποχής στην Ελλάδα. Μοιάζει σαν μια σύγχρονη ελληνική τραγωδία. Τσεχωφικές φιγούρες τα πρόσωπα στο έργο της. Στα επόμενα χρόνια όλα αλλάζουν. Άνθρωποι, νοοτροπίες. Χάνονται οι αυλές με τις κληματαριές και στην θέση τους αντικρύζουμε πανύψηλες πολυκατοικίες που μεγαλώνουν την μοναξιά και την απομόνωση των ανθρώπων των πόλεων.
Η σκηνοθεσία του Μάνου Καρατζογιάννη είναι φορτισμένη συγκινησιακά και δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο. Η σκηνοθεσία έχει νεύρο, αγωνία, υπέροχη ροή αλλά και χιούμορ. Ο Μάνος Καρατζογιάννης εστιάζει στον ψυχισμό των ηρώων και στα ανείπωτα και φωτογραφίζει τις εσωτερικές συγκρούσεις τους με μοναδική δεξιοτεχνία. Η σκηνοθεσία του Μάνου Καρατζογιάννη έχει μία έκδηλη ενσυναίσθηση για τους ήρωες και έναν άκρατο σεβασμό προς το κείμενο της Λούλας Αναγνωστάκη. Καθίσταται σαφές πως είναι ένας σπουδαίος γνώστης της ατμόσφαιρας και της ουσίας πίσω από το σύμπαν της Αναγνωστάκη και μας χαρίζει μία εξαιρετική σκηνοθετική ματιά πάνω στο έργο της.
Όλα αυτά τα χρόνια ένιωθα σαν η ζωή μου να είναι αλυσοδεμένη. Νιώθω η ζωή μου να είναι αλυσοδεμένη, σαν μέσα μου να έχω μια μεγάλη ζωή. Αλλιώτικη, που όλο μικραίνει χρόνο με το χρόνο, μέρα με τη μέρα, γίνεται πιο μικρή και δεν πρέπει, έτσι που μικραίνει, να χαθεί εντελώς πριν ξαναβρεθούμε.
Κάθομαι άυπνος και προσπαθώ να επικοινωνήσω μαζί σου, αλλά δεν…
Η σκηνή του θεάτρου μοιάζει χωρισμένη σε τρία μέρη. Μια μικρή αυλή ενός σπιτιού με την χαρακτηριστική κληματαριά, στην μέση ένα έπιπλο που χρησιμοποιείται σαν κρεβάτι του Παύλου και άλλοτε σαν τραπεζαρία και στην άκρη η μεγάλου κυβισμού μηχανή του Παύλου. Τα εύστοχα σκηνικά που εξυπηρετούν άριστα τις ανάγκες της παράστασης είναι του Άγγελου Αγγελή. Ο ίδιος αναλαμβάνει και τα κοστούμια που μας μεταφέρουν στην εποχή που διαδραματίζεται η ιστορία μας.
Η μουσική του Γιώργου Ανδρέου μοιάζει να είναι πρωταγωνιστής στην παράσταση και φορτίζει συναισθηματικά. Αξίζει να αναφερθεί πως κάποιες επιλογές τραγουδιών όπως Ο Άμλετ της Σελήνης, συνδέονται τόσο πολύ με το έργο που έμειναν χαραγμένα στη μνήμη μας ως σάουντρακ της παράστασης.
Οι φωτισμοί του Αγγελου Παπαδόπουλου από το απόλυτο σκοτάδι, στο φως είναι εντυπωσιακοί.
Ο Μάνος Καρατζογιάννης στον πρωταγωνιστικό ρόλο του Παύλου έχει μία ερμηνεία πολλών καρατίων. Οι προβληματισμοί και η αγωνία της ψυχής του καθρεφτίζονται στο πρόσωπο και στα μάτια του. Το ίδιο και οι εκρήξεις του. Είναι μία από τις πολύ σημαντικές ερμηνείες του Μάνου Καρατζογιάννη. Ενσαρκώνει άψογα τον ψυχισμό του ήρωά του. Ναι, ο Μάνος Καρατζογιάννης έχει την στόφα του μεγάλου ηθοποιού και μας το αποδεικνύει περίτρανα για άλλη μια φορά.
Θες να σου πω κάτι; Εγώ εσένα σε καταλαβαίνω. Εσύ έχεις κάτι μέσα σου, από μικρό παιδί έχεις κάτι άλλο, κάτι μπορώ να πω… ωραίο, ξέρω κι εγώ;
Καίριος και πειστικός ο Γιώργος Ζιόβας, στον ρόλο του ηλικιωμένου πατέρα, πρώην ταγματασφαλίτη και που η ζωή του άλλαξε μετά το εγκεφαλικό. Η Σμαράγδα Σμυρναίου, η Μαρίτσα, η μάνα, η μόνη φωτεινή πλευρά της ζωής, αγωνιά για τα παιδιά του άνδρα της που τα νιώθει και τα προστατεύσει σαν δικά της παιδιά. Είναι η ηρωίδα που παλεύει για ένα καλύτερο μέλλον. Η αισιόδοξη πλευρά της ζωής. Η Σμαράγδα Σμυρναίου μας χαρίζει μία μεστή, πειστική, εξαιρετική ερμηνεία που μας συγκινεί. Ο Γιώργος Δεπάστας στον ρόλο του αριστερού φίλου της οικογένειας. Ειρωνικός, υποτιμητικός για τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου. Ένας λαϊκός τύπος που δεν παραδέχεται τα σφάλματά του. Μια καλοδουλεμένη ερμηνεία με απίστευτη σκηνική άνεση. Η Ερμίνα Κυριαζή ενσαρκώνει με βαθειά ενσυναίσθηση την Καίτη, μια γυναίκα χωρίς μόρφωση που δουλεύει ολημερίς για μια καλύτερη ζωή. Τo ξέσπασμά της στα ειρωνικά σχόλια του αριστερού συντρόφου της είναι συγκλονιστικό. Μια δυναμική γυναίκα σε μια δυναμική ερμηνεία που μαγνητίζει. Η Βάσω Καμαράτου, η Βαγγελιώ, η ξαδέλφη που μόλις ήρθε στην Αθήνα από το χωριό της, είναι η κακοποιημένη σύζυγος. Μια ερμηνεία αληθινή και συγκινητική. Η Αναστασία Ραφαέλα Κονίδη, η δεκαοκτάχρονη Κατερίνα είναι ερωτευμένη με τον Παύλο και τον βλέπει καθημερινά να αλλάζει και να κλείνεται στον εαυτό του. Χτίζει με μαεστρία και σκηνική άνεση τον ρόλο της. Μια νεαρή ηθοποιός με μεγάλο ταλέντο υποκριτικής. Ο Γιάννης Τσουμαράκης είναι ο νεαρός Γιωργάκης. Ο μικρός γιος της οικογένειας που λατρεύει την ζωή και τον Ολυμπιακό. Εξαιρετικός στον ρόλο ενός νέου με ζωή και όνειρα. Μια σκηνική παρουσία γεμάτη ορμή.
Ντρέπεσαι γιατί δεν είμαι μορφωμένη. Ε ναι, ρε κύριε, δεν μορφώθηκα. Θέλει λεφτά η μόρφωση, πώς να το κάνουμε. Εγώ δεν βρήκα λεφτά απ’ τον μπαμπά μου.
Η Κασέτα είναι μια παράσταση που μιλάει στην καρδιά μας και μας προβληματίζει πάνω σε πολλά θέματα χωρίς να γίνεται ποτέ διδακτική. Μας μιλάει για την καταπίεση των θέλω μας και πώς αυτή η καταπίεση μπορεί να μας αφανίσει. Μας μιλάει για την ατέρμονη προσπάθεια να ενταχθούμε εκεί που δεν ταιριάζουμε και για τη μοναξιά που μπορεί να νιώσει ο άνθρωπος μέσα στο πλήθος. Τα έργα της Λούλας Αναγνωστάκη έχουν συχνά ως πυρήνα την ανάγκη του ανθρώπου να νιώθει ελεύθερος και να καταφέρει να διαφύγει από όσα τον εγκλωβίζουν. Ο Παύλος, ως χαρακτηριστικός ήρωας της Αναγνωστάκη, προσπαθεί να λυτρωθεί, προσπαθεί να υπάρχει με σθένος και αξιοπρέπεια. Μετά το τέλος της παράστασης, βγήκαμε από το θέατρο και εμείς λυτρωμένοι με την σκέψη τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να απεγκλωβιστούμε και εμείς από τις δικές μας φυλακές.
Η παράσταση «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη είναι μια εξαιρετική παράσταση που αγγίζει τις ψυχές μας. Μας συγκινεί και μας συγκλονίζει. Μια παράσταση – διαμάντι όπως μας έχει συνηθίσει το θέατρο ΣΤΑΘΜΟΣ τα τελευταία χρόνια.
Προχωράνε όλοι δίπλα σου, κι άμα εσύ μείνεις στάσιμος έρχεται ένα χέρι και σε πνίγει και νιώθεις ένα τίποτα.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης
Ερμηνεύουν (αλφαβητικά): Γιώργος Δεπάστας, Γιώργος Ζιόβας, Βάσω Καμαράτου, Μάνος Καρατζογιάννης, Αναστασία Ραφαέλα Κονίδη, Ερμίνα Κυριαζή, Σμαράγδα Σμυρναίου, Γιάννης Τσουμαράκης
Μουσική: Γιώργος Ανδρέου
Σκηνικά- Κοστούμια: Άγγελος Αγγελής
Φωτισμοί: Άγγελος Παπαδόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη:Χρύσω Χαραλάμπους
Παραγωγή: Πολιτισμός Σταθμός Θέατρο
Η παράσταση Η ΚΑΣΕΤΑ πραγματοποιείται με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.