Κακούργα πεθερά της Νεφέλης Μαϊστράλη
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Η βία γεννά βία; Πώς το θύμα μπορεί να μετατραπεί σε θύτη; Πώς ο θύτης μπορεί να είναι, στην ουσία, θύμα; Υπάρχουν διακρίσεις ανάλογα με το φύλο ακόμα και στις δικαστικές αίθουσες; Πόσο εύκολα μπορούμε να ξεφύγουμε από τις ταμπέλες που μας βάζει η κοινωνία;
Καημένε Αθανασόπουλε τι σου’ μελλε να πάθεις, από κακούργα πεθερά τα νιάτα σου να χάσεις.
Η παράσταση «Κακούργα πεθερά» σε κείμενο της Νεφέλης Μαϊστράλη εμπνέεται από ένα από τα διασημότερα εγκλήματα που συντάραξαν την Ελλάδα στις αρχές του 20ού αιώνα: το Έγκλημα της Χαροκόπου. Το 1931, ανήμερα των Θεοφανίων, στις όχθες του ποταμού Κηφισού, ξεβράζονται σακιά που περιέχουν ένα διαμελισμένο πτώμα, που ανήκει στον Αθανασόπουλο. Η έρευνα της αστυνομίας θα υποδείξει ως ενόχους την πεθερά, τη σύζυγο, τον ξάδερφό της και την υπηρέτρια του σπιτιού. Ολόκληρη η Ελλάδα συνταράσσεται όχι τόσο από τη στυγερή δολοφονία αλλά από το γεγονός ότι οι δράστες της δολοφονίας αυτής ήταν γυναίκες. Αυτές οι γυναίκες, η Βούλα και η μητέρα της, γίνονται μέσα σε μια νύχτα σύμβολα του γυναικείου δόλου και δαιμονοποιούνται, καθώς θεωρείται ασύλληπτο γυναίκες να γίνονται θύτες- ακόμα και αν υφίστανται συστηματική κακοποίηση.
Πώς θα τις αντιμετωπίσει η κοινή γνώμη; Πώς θα τις αντιμετωπίσει το δικαστήριο; Ο Τζωρτζ Όργουελ στη Φάρμα των Ζώων έλεγε: «Όλα τα ζώα είναι ίσα αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα». Γύρω στο 1930, όλοι οι άνθρωποι, άντρες και γυναίκες είναι ίσοι αλλά μερικοί άνθρωποι είναι πιο ίσοι από τους άλλους. Γύρω στο 2024, ισχύει ακόμα αυτό σε μεγάλο βαθμό. Η παράσταση «Κακούργα πεθερά» μας μιλάει, μεταξύ άλλων, και για τις έμφυλες διακρίσεις στις δικαστικές αίθουσες και μας αφηγείται πώς ο κύριος δράστης του εγκλήματος, ο ξάδερφος της Βούλας, αντιμετωπίζεται διαφορετικά στο δικαστήριο από τις τρεις γυναίκες που δεν πυροβόλησαν ποτέ.
Σιδερικό πάντως δεν έπιασα ποτέ κι όμως εγώ είμαι η κακούργα, η διεστραμμένη, ο διάβολος ο ίδιος. Κι η Βούλα που κράτησε το στόμα της κλειστό και δεν τα ξέρασε, διάβολος κι αυτή. Δαίμονας με ταμπέλα.
Οι δημοσιογράφοι της εποχής το χαρακτήρισαν «έγκλημα του αιώνα». Στη συνέχεια, κυκλοφορεί το διάσημο τραγούδι «Καημένε Αθανασόπουλε» σε σύνθεση του Ιάκωβου Μοντανάρη και με την ερμηνεία του Αντώνη Νταλγκά. Το τραγούδι γίνεται τόσο δημοφιλές που το 1931 ηχογραφείται ξανά με ερμηνευτές τους Κώστα Ντούρο, Ρόζα Εσκενάζυ, Μαρίκα Πολίτισσα και Ζαχαρία Κασιμάτη. Η ιστορία του Αθανασόπουλου γίνεται οπερέτα, θεατρικό και έργο στον Καραγκιόζη. Το έγκλημα έλαβε πανευρωπαϊκές διαστάσεις και ξεπέρασε τα σύνορα της Ελλάδας. Την υπόθεση κάλυψαν όλα τα ΜΜΕ του εξωτερικού. Ακόμα και σήμερα η ιστορία είναι γνωστή μέσα από τις πολλές ερμηνείες του τραγουδιού του Μοντανάρη.
Το κείμενο της Νεφέλης Μαϊστράλη δεν προσπαθεί να αφηγηθεί τα γεγονότα με ντοκουμενταρίστικη διάθεση- αντιθέτως εστιάζει στα κοινωνικά ζητήματα της έμφυλης βίας, των έμφυλων διακρίσεων στις δικαστικές αίθουσες αλλά και στις ταμπέλες που βάζει η κοινωνία στους ανθρώπους και από τις οποίες είναι δύσκολο έως αδύνατο να ξεφύγει κανείς. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό κείμενο και ευφυέστατα δομημένο, που ασχολείται με την ψυχολογική κατάσταση των ηρώων και τα κίνητρά τους, δίνοντάς μας τις διαφορετικές υποκειμενικές αλήθειες του καθενός από αυτούς. Θα αναρωτηθεί κανείς: «Δεν υπάρχει μία αντικειμενική αλήθεια όταν μιλάμε για κάτι τόσο πρακτικό όσο ένα έγκλημα»; Η απάντηση είναι πως όχι, καθώς δεν βλέπουμε ποτέ τα πράγματα όπως είναι. Τα βλέπουμε όπως είμαστε εμείς. Και η Νεφέλη Μαϊστράλη το γνωρίζει καλά αυτό και το αξιοποιεί δημιουργικά με την εξαίρετη γραφή της, αποκαθιστώντας ταυτόχρονα τις αδικίες στις οποίες κανείς τότε δεν αντέδρασε. Το εύστοχο κείμενο θέτει στο κέντρο τη γυναίκα και την θέση της στην κοινωνία και την ίδια τη γυναίκα ως αρχέτυπο.
Ο Θανάσης Ζερίτης αναλαμβάνει τη σκηνοθεσία της παράστασης με μια σκηνοθετική ματιά φρέσκια, ευφάνταστη, ευφυέστατη, με ροή και εναλλαγές. Μια ματιά που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή από την αρχή ως το τέλος. Η σκηνοθεσία του Θανάση Ζερίτη εστιάζει στην ψυχολογική κατάσταση των ηρώων και την πολυεπίπεδη προσωπικότητά τους ενώ ταυτόχρονα χαρίζει στο κοινό εικόνες που του μένουν καρφωμένες στο μυαλό αλλά και μία κίνηση των ηθοποιών ευρηματική. Ο σκηνοθέτης καταφέρνει με απόλυτη επιτυχία αυτό που στη λογοτεχνία ονομάζουμε «show, don’t tell» και μας μεταδίδει τα βίαια γεγονότα χωρίς να φέρνει τον θεατή αντιμέτωπο με την ωμή βία που σοκάρει. Αντίθετα, επιλέγει να «μας την δείξει, αντί να μας την πει» τη βία αυτή μέσα από εικόνες αισθητικά υπέροχες και σχεδόν ποιητικές, χωρίς να εκβιάζει συναισθηματικά τον θεατή ούτε για ένα λεπτό. Με αυτό τον τρόπο ο θεατής καταφέρνει να νιώσει και να σκεφτεί και να συγκινηθεί πραγματικά. Πρόκειται για μία εξαίρετη και σπάνια σκηνοθετική ματιά.
Τόσο το κείμενο της Νεφέλης Μαϊστράλη όσο και η σκηνοθεσία του Θανάση Ζερίτη επικοινωνούν στο κοινό ένα πολύ δύσκολο θέμα, μια τραγωδία θα λέγαμε, χωρίς να λείψει ούτε στιγμή το χιούμορ. Και πρόκειται για μία δύσκολη ισορροπία, ένα δύσκολο στοίχημα που κερδήθηκε με απόλυτη επιτυχία. Πρόκειται για μία αξιέπαινη δημιουργική ματιά των δύο συντελεστών της παράστασης.
Σκηνογράφος και ενδυματολόγος της παράστασης είναι η Γεωργία Μπούρδα με πλήρως λειτουργικά αλλά και αισθητικώς ελκυστικά σκηνικά και κοστούμια.
Η σύνθεση και η μουσική επιμέλεια ανήκει στην Ερατώ Α. Κρεμμύδα, η οποία καταφέρνει να δημιουργήσει μία πολύ ιδιαίτερη ατμόσφαιρα στην παράσταση.
Την κίνηση αναλαμβάνει η Κατερίνα Φώτη και μας χαρίζει ένα υπέροχο αποτέλεσμα, με την κίνηση να αποτελεί ένα ευφυέστατο και αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας της παράστασης.
Ο Σάκης Μπιρμπίλης αναλαμβάνει τον σχεδιασμό των φωτισμών και σε συνδυασμό με τα σκηνικά μας χαρίζει υπέροχες εικόνες, πολύ ενδιαφέρουσες και διαφορετικές από αυτές που έχουμε συνηθίσει.
Η Ελένη Ουζουνίδου είναι η πεθερά, η «κακούργα» πεθερά. Η Ελένη Ουζουνίδου με μία δυναμική παρουσία ακροβατεί θεσπέσια ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό και μας χαρίζει μία καθηλωτική ερμηνεία αλλά και έναν σπαρακτικά αληθινό μονόλογο που θα μας μείνει αξέχαστος.
Η νύφη, η γυναίκα του Αθανασόπουλου είναι η Εριέττα Μανούρη. Μεταδίδει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ρόλου της με αυθεντικό τρόπο και μας πείθει απόλυτα για την αλήθεια του χαρακτήρα της.
Η υπηρέτρια είναι η Νεφέλη Μαϊστράλη και μας εντυπωσιάζει με την αφοπλιστική αμεσότητα της ερμηνείας της. Εκφραστική, ειλικρινής και μαγνητική. Μας χαρίζει εικόνες που θα θυμόμαστε για καιρό.
Ο γαμπρός, ο Αθανασόπουλος, είναι ο Γιώργος Παπανδρέου (με δεύτερο ρόλο εκείνον του δικηγόρου). Με πλήρη έλεγχο των εκφραστικών του μέσων μας μεταδίδει όλη τη βιαιότητα του χαρακτήρα του με μία σπάνια αμεσότητα, προκαλώντας έντονα συναισθήματα.
Ο ανιψιός και ξάδερφος της νύφης είναι ο Ιώκο Ιωάννης Κοτίδης. Μεταδίδει με απόλυτη επιτυχία όλη την εσωτερική πάλη του ήρωα που υποδύεται και όλες τις ψυχολογικές διακυμάνσεις.
Η παράσταση «Κακούργα πεθερά» ευτυχεί μέσα από τις υπέροχες ερμηνείες όλων των ηθοποιών της, οι οποία μέσα από τα λόγια τους, την κίνησή τους και το τραγούδι δημιουργούν ένα έντονο συγκινησιακό φορτίο που συχνά καταφέρνει να ξεσπάσει μέσω μιας κωμικής διεξόδου. Οι ηθοποιοί έχουν εξαίρετη σκηνική παρουσία αλλά και άριστη επικοινωνία μεταξύ τους.
Δεν μετανιώνω. Έπρεπε να σπρώξω. Δεν μετανιώνω. Έπρεπε. Να σπρώξω.. να σπρώξω… αυτό κάνω εγώ, σπρώχνω. Όλη μου τη ζωή, σπρώχνω. Σπρώχνω.
Εάν τον Αθανασόπουλο τον είχε σκοτώσει ο πατέρας της νύφης για να τον τιμωρήσει για την κακοποίηση που ασκούσε στην κόρη του, αυτό θα ήταν ένα «έγκλημα τιμής». Όλοι θα τον θεωρούσαν τίμιο και άξιο και η ποινή του στη φυλακή θα ήταν μικρή. Όμως, μια γυναίκα δεν μπορεί να υπερασπιστεί την κόρη της ή τον εαυτό της για τους ίδιους λόγους, γιατί δεν ισχύουν οι ίδιοι κανόνες- ούτε τότε αλλά ούτε και σήμερα. Χρησιμοποιούμε διαφορετικό λεξιλόγιο για να χαρακτηρίσουμε τις ίδιες ακριβώς συμπεριφορές: Ένας άντρας μπορεί να αντιδράσει σε κάτι που τον ενοχλεί, μία γυναίκα μπορεί μόνο να αντιδράσει υπερβολικά γιατί είναι «υστερική». Ο άντρας είναι δυναμικός, η γυναίκα είναι αυταρχική. Ο άντρας έχει αυτοπεποίθηση, η γυναίκα είναι αλαζονική, υπεροπτική και αυθάδης. Ο άντρας είναι αφοσιωμένος σε έναν στόχο, η γυναίκα έχει εμμονή. Ο άντρας είναι ανεξάρτητος, η γυναίκα είναι ψυχρή και απρόσιτη. Ο άντρας που ασχολείται με την εξωτερική του εμφάνιση είναι περιποιημένος και με αυτοπεποίθηση και σιγουριά, η γυναίκα που ασχολείται με την εμφάνισή της είναι ματαιόδοξη. Ο άντρας είναι καλός ηγέτης, η γυναίκα είναι υπερβολικά φιλόδοξη και διψάει για εξουσία. Εάν είναι αυστηροί ως αφεντικά, ο άντρας ξέρει τι θέλει από τους υπάλληλούς του, η γυναίκα είναι «σκύλα», «στριμμένη» και «κομπλεξική». Και η λίστα δεν έχει τέλος. Ακόμα και σήμερα, εάν μια γυναίκα κακοποιείται από τον σύντροφό της, το φταίξιμο πέφτει σε εκείνη: εκείνη κάτι θα έκανε και θα τον θύμωσε, εκείνη φταίει που δεν φεύγει, εκείνη φταίει που δεν του κάνει τα χατίρια, εκείνη φταίει που προκαλεί. Για όλα τα κακά του κόσμου φταίει η Πανδώρα που άνοιξε το κουτί από περιέργεια ή η Εύα που έφαγε το μήλο από ανυπακοή. Ακόμα και σήμερα οι δολοφονίες γυναικών από τον σύντροφό τους ή από κάποιον που τις έχει ερωτευθεί, χαρακτηρίζονται ως «εγκλήματα πάθους».
Να ξέρεις, δεν υπάρχει χειρότερο πράμα απ’ την ταμπέλα που σου βγάζουνε. Στο τέλος, ζεις μόνο για να την εκπληρώνεις. Τρέχεις να ξεφύγεις, θαρρείς πως καθαρίζεις κι όλο εκεί γυρνάς.
Εάν, λοιπόν, τον Αθανασόπουλο τον είχε σκοτώσει ο πατέρας της νύφης για να τον τιμωρήσει για την κακοποίηση που ασκούσε στην κόρη του, αυτό θα ήταν ένα «έγκλημα τιμής». Τώρα που τον σκότωσε ο ξάδερφος της νύφης, επηρεάστηκε από αυτές τις δύο «δαιμονικές» γυναίκες που ήταν οι ηθικοί αυτουργοί, ακόμα και αν ποτέ δεν έπιασαν πιστόλι στα χέρια τους, ακόμα και αν η γυναίκα του Αθανασόπουλου δεν γνώριζε καν για το έγκλημα. Η ιστορία του Δημήτρη Αθανασόπουλου και της γυναίκας του Φούλας (Βούλας) και της κακούργας πεθεράς παραμένει επίκαιρη μέχρι σήμερα.
Η παράσταση «Κακούργα πεθερά» στο θέατρο Πόρτα είναι παραγωγή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Με ένα εξαιρετικά καλογραμμένο κείμενο, με καθηλωτικές ερμηνείες και μία ευφυέστατη και ευφάνταση σκηνοθετική ματιά, η παράσταση «Κακούργα πεθερά» είναι αναμφισβήτητα μία από τις καλύτερες παραστάσεις της φετινής σεζόν και μία παράσταση που πραγματικά αξίζει να παρακολουθήσει κανείς.
Καμιά δεν είναι μοναχή, καμιά δεν είναι ξένη
Καμιά δεν είν’ υστερική, καμιά δεν είν’ καημένη
Ταυτότητα παράστασης:
Κακούργα πεθερά
Θέατρο Πόρτα
σε παραγωγή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου
Κείμενο – στίχοι: Νεφέλη Μαϊστράλη
Σκηνοθεσία: Θανάσης Ζερίτης
Σκηνογράφος – Ενδυματολόγος: Γεωργία Μπούρδα
Σύνθεση /μουσική επιμέλεια: Ερατώ Α. Κρεμμύδα
Κίνηση: Κατερίνα Φώτη
Σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης
Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας
Βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Τσιμπρικίδου
Παίζουν:
Πεθερά: Ελένη Ουζουνίδου
Νύφη: Εριέττα Μανούρη
Υπηρέτρια: Νεφέλη Μαϊστράλη
Γαμπρός: Γιώργος Παπανδρέου
Ανιψιός: Ιώκο Ιωάννης Κοτίδης