Η αστυνομία της μνήμης
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Πώς θα ένιωθες εάν τα πράγματα γύρω σου άρχιζαν να εξαφανίζονται ένα- ένα; Πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή σου, εάν μια μέρα εξαφανίζονταν εντελώς τα πουλιά, τα αρώματα, τα λουλούδια και ξεχνούσες ακόμα και τη λέξη για αυτά τα πράγματα; Με τι αγωνία θα ζούσες μη γνωρίζοντας ποιο είναι το επόμενο πράγμα που θα εξαφανιστεί χωρίς να αφήσει πίσω του κανένα ίχνος; Πώς θα ήσουν ως άνθρωπος εάν έχανες εντελώς τις αναμνήσεις σου για κάθε τι που χάνεται; Η αστυνομία της μνήμης της Γιόκο Ογκάουα προσπαθεί να απαντήσει σε αυτά ακριβώς τα ερωτήματα – και το καταφέρνει με έναν υπέροχο τρόπο.
Είναι κρίμα να ζουν εδώ άνθρωποι που δεν μπόρεσαν να φυλάξουν τέτοια θαυμάσια πράγματα στην καρδιά και το μυαλό τους, αλλά έτσι είναι η κατάσταση σ’ αυτό το νησί. Συνεχίζουν να εξαφανίζονται πράγματα, το ένα μετά το άλλο. Δε θα αργήσει να συμβεί ξανά. Θα το δεις και η ίδια. Κάτι θα εξαφανιστεί από τη ζωή σου.
The Memory Police by Mathew Lucas
Σε ένα δυστοπικό περιβάλλον ενός νησιού, τα πράγματα αρχίζουν και εξαφανίζονται. Ένα- ένα κάθε φορά. Εξαφανίζονται τα αρώματα, τα πουλιά, οι φωτογραφίες, σιγά -σιγά όλα. Οι άνθρωποι χάνουν από τις αναμνήσεις τους όχι μόνο τα πράγματα αυτά καθεαυτά και τις εμπειρίες τους με εκείνα αλλά ακόμα και τη λέξη που τα χαρακτήριζε.
Η εξαφάνιση των πουλιών, όπως έγινε με τόσα άλλα πράγματα, συνέβη ξαφνικά ένα πρωί. Όταν άνοιξα τα μάτια μου, αισθάνθηκα κάτι περίεργο, σχεδόν βίαια τραχύ, στην ποιότητα του αέρα. Το σημάδι μιας εξαφάνισης (…) Συνειδητοποίησα ότι όλα όσα ήξερα γι’ αυτά είχαν εξαφανιστεί από μέσα μου: οι αναμνήσεις μου, τα συναισθήματα μου, το ίδιο το νόημα της λέξης «πουλί» – τα πάντα.
Και αφού τα ξεχνούν, δεν τους λείπουν. Βέβαια, αυτό δεν είναι επιλογή τους. Είναι υποχρεωμένοι να τα ξεχάσουν- αλλιώς θα τους τιμωρήσει η Αστυνομία της Μνήμης. Θα τους κυνηγήσει και θα τους εξαφανίσει. Υπάρχουν, όμως, άνθρωποι που δεν είναι διατεθειμένοι να αποχωριστούν τις αναμνήσεις τους και να βουτήξουν στη λήθη. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν ξεχνούν- δεν μπορούν να ξεχάσουν. Τι θα συμβεί σε αυτούς;
«Μαμά, γιατί θυμάσαι όλα τα πράγματα που έχουν εξαφανιστεί; Γιατί μπορείς να μυρίσεις ακόμα το “άρωμα” που όλοι οι άλλοι έχουν ξεχάσει;»
«Μάλλον επειδή τα σκέφτομαι συνεχώς» είπε με φωνή κάπως βραχνή.«Ναι, αλλά δεν καταλαβαίνω», είπα. «Γιατί είσαι η μοναδική που δεν έχασε τίποτα; Τα θυμάσαι όλα; Για πάντα;»
Χαμήλωσε το βλέμμα της, λες κι αυτό ήταν κάτι θλιβερό, κι εγώ τη φίλησα ξανά για να την κάνω να νιώσει καλύτερα.
Η Γιόκο Ογκάουα από την Ιαπωνία θεωρείται από τις σπουδαιότερες σύγχρονες συγγραφείς της χώρας της και σε αυτό το μυθιστόρημα μας δείχνει πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει μια απόλυτη και τυραννική εξουσία σαν την «αστυνομία της μνήμης» αλλά δεν μένει εκεί. Ψάχνει βαθιά στην ανθρώπινη ύπαρξη και μας λέει πως είμαστε η μνήμη μας, είμαστε οι αναμνήσεις μας και μας μιλάει για το πένθος και το τραύμα της απώλειας. Τι σημαίνει να χάνεις κάτι, τι σημαίνει να χάνεις ένα μέρος της ζωής σου, τι σημαίνει να χάνεις ένα μέρος του εαυτού σου; Ποιος είσαι όταν ένα μέρος σου λείπει; Πώς διαχειρίζεσαι αυτή την απώλεια;
Η μνήμη είναι μέρος αυτού που είμαστε. Άρα τι μας συμβαίνει όταν χάνεται η μνήμη; Τι διαφορετικό έχουν οι άνθρωποι που δεν ξεχνούν, εκείνοι που κανείς δεν μπορεί να τους κλέψει τις αναμνήσεις τους; Τι διαφορετικό κάνουν; Η Yoko Ogawa μοιράζεται μαζί μας όλους τους υπαρξιακούς της προβληματισμούς και αναλύει εις βάθος τις σχέσεις των ανθρώπων όπως αυτές διαμορφώνονται όταν εκείνοι ζουν υπό ένα αποπνικτικό καθεστώς ολοκληρωτισμού.
«Πώς είναι όταν τα θυμάται κανείς όλα; Όταν έχει φυλαγμένα στην καρδιά του όλα όσα εμείς οι υπόλοιποι έχουμε ξεχάσει;»
«Δύσκολη ερώτηση»
«Φαντάζομαι ότι πρέπει να είναι δυσάρεστο να είναι η καρδιά σου γεμάτη από τόσο πολλά ξεχασμένα πράγματα.»
«Όχι, δεν είναι πρόβλημα αυτό. Η καρδιά δεν έχει σχήμα, δεν έχει περιορισμούς. Γι’ αυτό χωράει μέσα της ό,τι θέλεις, γι’ αυτό χωράει τόσο πολλά. Είναι κάπως σαν τη μνήμη απ’ αυτή την άποψη».
Η κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος είναι συγγραφέας και με αυτό το συγγραφικό τρικ η Γιόκο Ογκάουα μας παρουσιάζει μια παράλληλη δεύτερη αφήγηση, ένα μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα, με συγγενή μοτίβα στο κεντρικό τους θέμα. Οι ήρωες δεν κατονομάζονται και με αυτό τον τρόπο το έργο γίνεται παγκόσμιο και διαχρονικό: ο ήρωας μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, μπορεί να είμαι εγώ, μπορεί να είσαι εσύ.
Τι μπορεί να σηματοδοτεί η εξαφάνιση των ημερολογίων για τον ερχομό της Άνοιξης;
«Μολαταύτα» πήρε τον λόγο ο πρώην πιλοποιός «αναρωτιέμαι αν θα ξανάρθει ποτέ η άνοιξη».
Οι υπόλοιποι συγκατένευσαν.
«Ίσως δεν ξανάρθει ποτέ» μουρμούρισε η γυναίκα με το πονεμένο γόνατο.
To μυθιστόρημα γράφτηκε το 1994 αλλά μεταφράστηκε στα αγγλικά μόλις το 2019, προσφέροντας έτσι στην Yoko Ogawa μία υποψηφιότητα για το βραβείο Booker το 2020.
Με μια δυστοπική ατμόσφαιρα που εύκολα θα μπορούσε να θυμίζει το «1984» του Τζορτζ Όργουελ ή το «Fahrenheit 451» του Ray Bradbury, με ένα περιβάλλον «φανταστικού» ή ακόμα και «μαγικού ρεαλισμού» που εύκολα θα μπορούσε να θυμίζει Gabriel García Márquez ή Haruki Murakami, η Yoko Ogawa καταφέρνει τελικά να είναι απολύτως μοναδική και να μην θυμίζει απολύτως κανέναν.
Σκέφτομαι τι θα συμβεί στο νησί αν συνεχίσουν να εξαφανίζονται διάφορα πράγματα. Εννοώ ότι τα πράγματα εξαφανίζονται πιο γρήγορα απ’ όσο δημιουργούνται καινούρια, έτσι δεν είναι; Είναι ανεπαίσθητο, αλλά μοιάζει να επιταχύνεται, και πρέπει να προσέχουμε. Αν συνεχιστεί έτσι και δεν καταφέρουμε να αντισταθμίσουμε τα πράγματα που χάνονται, το νησί σύντομα θα έχει μόνο ελλείψεις και τρύπες, και όταν αδειάσει τελείως εσωτερικά, θα εξαφανιστούμε όλοι χωρίς κανένα ίχνος.
Μνήμη και λήθη, θάνατος και απώλεια, ελευθερία, εξουσία, έρωτας, ανθρώπινες σχέσεις, διαχείριση πένθους. Θρίλερ, φρίκη, λυρισμός. Πρόκειται για ένα αλληγορικό μυθιστόρημα, που ο καθένας από εμάς θα το διαβάσει με διαφορετικό τρόπο και ίσως το μεταφράσει εντελώς διαφορετικά, ίσως πάρει εντελώς διαφορετικά μηνύματα.
Για παράδειγμα: Ποια είναι η αστυνομία της μνήμης; Τι συνέβη και απέκτησαν την απόλυτη εξουσία; Πώς μπορούν και καταπατούν τα δικαιώματα των ανθρώπων με τόσο φρικτό τρόπο και πώς γίνεται ακόμα και η ίδια η φύση να υπακούει στις προσταγές της; Ποια είναι η αστυνομία της μνήμης και τι συμβολίζει (πέρα από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και συγκεκριμένες στιγμές της Παγκόσμιας ιστορίας;) Μήπως ξεχνάμε και εμείς; Μήπως χάνουμε και εμείς μέρος του εαυτού μας λίγο-λίγο; Μήπως ανήκουμε και εμείς σε αυτούς που χάνουν τις αναμνήσεις τους και βυθίζονται σε μια λήθη χωρίς επιστροφή; Μήπως η αστυνομία της μνήμης είναι τα γηρατειά; Μήπως η αστυνομία της μνήμης είμαστε και εμείς;
Το δωμάτιο είχε αλλάξει ολοκληρωτικά. Τα ίχνη της παρουσίας του πατέρα μου, που είχα κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι μου για να διασώσω, είχαν εξαφανιστεί, είχαν αντικατασταθεί από ένα κενό που δε θα γέμιζε. Στεκόμουν στη μέση εκείνου του κενού, νιώθοντας ότι κι εγώ θα παρασυρόμουν σύντομα στα τρομερά του βάθη.
Ένα παραμύθι; Μια αλληγορία; Μια προειδοποίηση; Μια υπενθύμιση; Μια αφύπνιση; Ίσως όλα αυτά μαζί αλλά σίγουρα ένα βιβλίο συγκλονιστικό. Τόσο συγκλονιστικό που η παρουσίαση της δυστοπίας αυτής που περιγράφεται και η φρίκη σταματούν να είναι απωθητικές και μετατρέπονται σε ένα λυρικό υπαρξιακό θρίλερ. Πραγματικά λατρεύω την γραφή της Ογκάουα. Θα το ξαναπώ: Ένα βιβλίο συγκλονιστικό. Ένα βιβλίο αριστούργημα.
Λατρεύω τους Ιάπωνες συγγραφείς. Είναι η προσωπική μου αδυναμία, το αδύνατο (δυνατό;) μου σημείο. Συνήθως διαφωνώ με την μετάφραση των ιαπωνικών μυθιστορημάτων από τα αγγλικά. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, η μετάφραση της Χίλντας Παπαδημητρίου από τα αγγλικά είναι εξαιρετική, η ανάγνωση κυλάει σαν τρεχούμενο νερό χωρίς καμία δυσκολία στη γλώσσα ή στα νοήματα, χωρίς τίποτα να σε «πετάει έξω» ως αναγνώστη και ούτε μια στιγμή δε νιώθεις πως χάθηκε κάτι στη μεταφραστική διαδικασία από τα ιαπωνικά στα αγγλικά και μετά στα ελληνικά.
Το βιβλίο Η αστυνομία της μνήμης της Γιόκο Ογκάουα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Χίλντας Παπαδημητρίου.
Μπορείτε να διαβάσετε ένα απόσπασμα εδώ
ΥΓ. Σας είπα πόσο αγάπησα το μυθιστόρημα και την συγγραφέα την ίδια;
«Και πού νομίζεις ότι πήγαιναν; Δε φαίνεται τίποτα πέρα από τον ορίζοντα» είπα δείχνοντας προς τη θάλασσα.
«Δεν ξέρω. Ίσως υπάρχει ένα μέρος εκεί πέρα όπου συνεχίζουν να ζουν άνθρωποι που η καρδιά τους δεν είναι άδεια».
Με ενθουσίασε το βιβλίο και η μετάφραση και το χαρτί και η γραμματοσειρά. Το εξώφυλλο όχι και τόσο. Δεν με προδιέθετε καθόλου για αυτό που θα διαβάσω.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα:
Η Γιόκο Ογκάουα γεννήθηκε στην Οκαγιάμα της Ιαπωνίας στις 30 Μαρτίου 1962. Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά New Yorker, A Public Space και Zoetrope.Έχει γράψει μέχρι σήμερα περισσότερα από πενήντα λογοτεχνικά και δοκιμιακά έργα και έχει τιμηθεί με πολλά λογοτεχνικά βραβεία. Έγραψε την «αστυνομία της μνήμης» το 1994, σε ηλικία μόλις 32 ετών.
Οι αναμνήσεις είναι πολύ πιο ανυπότακτες απ’ όσο ίσως νομίζεις. Σαν τις καρδιές που τις κρατούν μέσα τους.
