Ένας καλλιτέχνης του ρέοντος κόσμου
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Ένας καλλιτέχνης του ρέοντος κόσμου του Καζούο Ισιγκούρο: πώς θεραπεύεται το τραύμα του πολέμου;
Το βιβλίο «Ένας καλλιτέχνης του ρέοντος κόσμου» γράφτηκε το 1986 και είναι το δεύτερο μυθιστόρημα του Καζούο Ισιγκούρο.
Το μυθιστόρημα τοποθετείται σε μια ιαπωνική πόλη το 1948, τρία χρόνια μετά την ήττα της Ιαπωνίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η χώρα προσπαθεί να μαζέψει τα συντρίμμια της και να τολμήσει να ονειρευτεί ένα καλύτερο μέλλον.
Αφηγητής είναι ο διάσημος καλλιτέχνης Μασούτζι Όνο, ένας ζωγράφος που έχαιρε εκτίμησης πριν τον πόλεμο αλλά και κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τώρα, συνταξιούχος πια, έχει αποσυρθεί και γεμίζει τις μέρες του φροντίζοντας τον κήπο του, το σπίτι του, τις δύο ενήλικες κόρες του και τον εγγονό του, ενώ περνάει τα απογεύματά του πίνοντας με παλιούς συνεργάτες σε μισοφωτισμένα μπαρ.
Το μυθιστόρημα ξεκινάει ως εξής:
Εάν μια ηλιόλουστη μέρα πάρετε το ανηφορικό μονοπάτι που ξεκινάει από τη μικρή ξύλινη γέφυρα την οποία ακόμα εδώ γύρω αποκαλούν «Γέφυρα των Δισταγμών», δε θα χρειαστεί να περπατήσετε για πολύ μέχρι να δείτε τη στέγη του σπιτιού μου να προβάλλει ανάμεσα στις ψηλές κορφές δυο γκινγκόδεντρων.
Η νέα γενιά τον κατηγορεί για τον ρόλο που έπαιξε στην λανθασμένη εξωτερική πολιτική της Ιαπωνίας. Μέσα από την διαδρομή του σε αυτό το μυθιστόρημα, αναγκάζεται να συμβιβαστεί με τον ρόλο του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
«Δεν έχω βγει από το σπίτι τα τελευταία τρία χρόνια. Ωστόσο, παρακολουθώ με προσοχή τις εξελίξεις στη χώρα μας. Καταλαβαίνω πως υπάρχουν ορισμένοι που είναι έτοιμοι να καταδικάσουν ανθρώπους σαν εσένα και εμένα για όλα όσα κάποτε μας έκαναν περήφανους. Και υποθέτω πως αυτό είναι που σε ανησυχεί, Όνο. Νομίζεις πως μπορεί να σε εγκωμιάσω για πράγματα που ίσως θα ήταν καλύτερα να έχουν ξεχαστεί (…) Αλλά ξέρεις, Όνο, υπάρχουν πράγματα για τα οποία θα έπρεπε να είμαστε περήφανοι και οι δυο μας. Μη σε απασχολεί τι λένε σήμερα οι άνθρωποι. Θα έρθει η στιγμή, σε μερικά χρόνια από σήμερα, και άνθρωποι σαν εμάς θα μπορούν να έχουν το κεφάλι ψηλά για όσα προσπάθησαν να πετύχουν. Ελπίζω να ζήσω για να το δω. Θέλω να δικαιωθούν οι προσπάθειες μιας ζωής».
Τα όρια της αφήγησης συγχέονται ανάμεσα στο παρόν και τις αναμνήσεις, ενώ ο Μασούτζι Όνο θυμάται τα περιστατικά της ζωής του και προσπαθεί να ανακαλύψει και πάλι το νόημα της ζωής.
Ο αναγνώστης γίνεται μάρτυρας σε ένα ταξίδι προς την θεραπεία. Πόσο εύκολα, όμως, θεραπεύεται το τραύμα το πολέμου;
«Είχαμε πολλούς τιμημένους θανάτους», είπε τελικά. «Οι μισοί από τους συμμαθητές μου σκοτώθηκαν τιμημένα. Όλοι τους για ηλίθιους λόγους, αν και δεν πρόκειται ποτέ να το μάθουν. Πατέρα, ξέρετε τι με εξοργίζει πραγματικά; Αυτοί που έστειλαν τον Κένζι και τους άλλους να πεθάνουν τιμημένα, πού είναι όλοι αυτοί σήμερα; Συνεχίζουν τη ζωή τους σαν να μην έχει συμβεί τίποτα. Πολλοί είναι ακόμα πιο επιτυχημένοι από πριν, συμπεριφέρονται άψογα μπροστά στους Αμερικανούς, αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι που μας οδήγησαν στην καταστροφή. Κι εμείς πενθούμε ανθρώπους σαν τον Κένζι. Αυτό είναι που με εξοργίζει. Γενναίοι νέοι να πεθαίνουν για ηλίθιους λόγους, την ώρα που οι πραγματικοί φταίχτες είναι ακόμα ανάμεσά μας. Φοβούνται να δείξουν το αληθινό τους πρόσωπο, να αναλάβουν τις ευθύνες τους.»
Ο αφηγητής, ο γέρος πλέον ζωγράφος Μασούζι Όνο, ο άλλοτε ευνοούμενος του στρατοκρατικού καθεστώτος που τα έργα του χρησιμοποιήθηκαν για προπαγάνδα, είναι υποχρεωμένος να απολογηθεί για τις επιλογές του παρελθόντος και να απαρνηθεί ακόμα και τα επιτεύγματά του, για να καταφέρει να παντρέψει την κόρη του και να αντιμετωπίσει την οικογένεια του γαμπρού.
Ο Όνο θεωρεί τον εαυτό του ιδεαλιστή. Ο ρέων κόσμος της ζωγραφικής ήταν ένα είδος τεχνοτροπίας της ιαπωνικής τέχνης αλλά πόσο πολύ θυμίζει και τον ρέοντα κόσμο που ζει τώρα ο αφηγητής, πόσο θυμίζει την Ιαπωνία που προσπαθεί να σταθεί ξανά στα πόδια της σε αυτή την περίοδο που περνά πολύ περισσότερες αλλαγές από όσες είχε περάσει ποτέ.
«Φτάνει πια, δε βλέπετε πως μιλάτε σε κάποιον με καλλιτεχνική ακεραιότητα; Όταν ένας καλλιτέχνης αρνείται να θυσιάσει την ποιότητα για χάρη της ποσότητας, τότε πρέπει να τον σεβόμαστε. Είστε ανόητοι αν δεν μπορείτε να το καταλάβετε».
Ο αφηγητής προσπαθεί να μην μπει σε λεπτομέρειες, πλησιάζει το θέμα και όταν νιώσει πως πλησίασε πολύ, απομακρύνεται και πάλι προς τα πίσω. Ο αναγνώστης βγάζει τα συμπεράσματα για την ιστορία και για την μεταμέλεια ή όχι του Όνο μέσα από λεπτομέρειες και νοήματα που περισσότερο υπονοούνται παρά διατυπώνονται ρητώς. Συχνά, ο αφηγητής αμφισβητεί την αξιοπιστία των αναμνήσεών του. («Φυσικά, όλα αυτά συνέβησαν χρόνια πριν και δεν μπορώ να εγγυηθώ πως εκείνο το πρωί τους είπα αυτά ακριβώς τα λόγια»)
Είναι ένα μυθιστόρημα για τα τραύματα που αφήνει ένας πόλεμος πίσω του. Είναι ένα ταξίδι αυτογνωσίας. Είναι ένα μυθιστόρημα για τη μετάνοια και τις ενοχές, για την ταυτότητα και την αλλαγή της σε έναν κόσμο που αλλάζει, για την ηθική ευθύνη. Είναι ένα μυθιστόρημα για την ίδια την έννοια της αλλαγής. Είναι ένα μυθιστόρημα για ήρωες και δειλούς αλλά πάνω απ’ όλα για ανθρώπους.
Ο Καζούο Ισιγκούρο δήλωσε για την επιλογή του χρόνου πλοκής στο μυθιστόρημά του: «Προπολεμικά και μεταπολεμικά σκηνικά τείνουν να με προσελκύουν, επειδή με ενδιαφέρουν τα ιδανικά και οι αξίες που προβάλλονται σε αυτά τα σκηνικά και επειδή οι άνθρωποι οφείλουν να αντιμετωπίζουν την ιδέα ότι τα ιδανικά τους δεν ήταν ακριβώς αυτά που πίστευαν πριν ξεσπάσουν τα εν λόγω σκηνικά».
Ένα οδυνηρό παρελθόν μπορεί να συμφιλιωθεί με το παρόν και να ονειρευτεί ένα καλύτερο μέλλον;
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:
Ο Καζούο Ισιγκούρο γεννήθηκε στο Ναγκασάκι το 1954 αλλά μεγάλωσε στη Μεγάλη Βρετανία. Έχει γράψει επτά μυθιστορήματα, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες, και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς της εποχής μας. Το 2017 του απονεμήθηκε το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας. Από τις Εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορούν τα μυθιστορήματά του: «Τα απομεινάρια μιας μέρας», «Ο θαμμένος γίγαντας», «Μη μ’ αφήσεις ποτέ», «Αχνή θέα των λόφων» και «Όταν ήμαστε ορφανοί».
Το 2017 το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας απονεμήθηκε στον Ισιγκούρο «ο οποίος στα μυθιστορήματά του, που χαρακτηρίζονται από μεγάλη συναισθηματική δύναμη, έχει αποκαλύψει την άβυσσο πίσω από το αίσθημα αυταπάτης των ανθρώπων απέναντι στην σύνδεσή τους με τον κόσμο». (Αυτό ήταν το μήνυμα της επιτροπής).
Το βιβλίο «Ένας καλλιτέχνης του ρέοντος κόσμου» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός (Μετάφραση: Αργυρώ Μαντόγλου)
Μπορείτε να διαβάσετε ένα απόσπασμα του βιβλίου εδώ
Μπορείτε να βρείτε άλλες προτάσεις βιβλίου εδώ