Το μικρό εξάγωνο δωμάτιο της Γιόκο Ογκάουα (Yōko Ogawa) – Εκδόσεις Πατάκη
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Πώς μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει το τραύμα που είναι βαθιά θαμμένο μέσα στο ψυχισμό του; Είναι η σιωπή η σωστή λύση ή μήπως χρειάζεται να δίνουμε φωνή σε ό,τι δεν έχει ποτέ ειπωθεί; Μπορεί η θεραπεία να αρχίσει πραγματικά, αν δεν αναγνωρίσουμε πρώτα το σκοτάδι που κρύβεται μέσα μας; Τι ρόλο παίζει η έκφραση στην υπέρβαση των συναισθηματικών πληγών; Τι συμβαίνει όταν το τραύμα καταπιέζεται και όταν το σώμα αρχίζει να μιλάει τη γλώσσα του τραύματος που το μυαλό ακόμη δεν έχει κατανοήσει;
Αυτά και πολλά ακόμα ενδιαφέροντα θέματα θίγει το βιβλίο «Το μικρό εξάγωνο δωμάτιο» της Γιόκο Ογκάουα από τις Εκδόσεις Πατάκη. Το διήγημα (μόλις 110 σελίδες είναι η έκτασή του στην ελληνική μετάφραση) εκδόθηκε στα Ιαπωνικά το 1994 (την ίδια χρονιά που εκδόθηκε και το μυθιστόρημα «Η Αστυνομία της Μνήμης») και αποτελεί δείγμα πρώιμης γραφής της Ογκάουα.
Το μικρό διήγημα της Ογκάουα διαβάζεται μέσα σε λίγες ώρες και διαθέτει αναμφισβήτητα την μοναδική ταυτότητα της ατμόσφαιρας που η Ογκάουα τόσο καλά ξέρει να δημιουργεί.
Το Μικρό εξάγωνο δωμάτιο αφηγείται την ιστορία μιας νεαρής γυναίκας (της οποίας το όνομα ποτέ δεν αναφέρεται) η οποία, ακολουθώντας το αδιόρατο κάλεσμα μιας άγνωστης γυναίκας, οδηγείται σε έναν παράξενο χώρο: ένα εγκαταλελειμμένο συγκρότημα, όπου πίσω από την πόρτα ενός επιστάτη βρίσκεται το «δωμάτιο των αφηγήσεων». Εκεί, μπροστά σε έναν καθρέφτη, οι άνθρωποι καλούνται να αφηγηθούν τις πιο μύχιες ιστορίες τους –αλήθειες που δεν έχουν ειπωθεί ποτέ, μνήμες που μεταμορφώνονται σε μυθοπλασία, σαν μια τελετουργία αυτογνωσίας. Γραμμένο το 1994, το κείμενο αποτελεί μια υπαρξιακή βύθιση στον εσωτερικό κόσμο, μια ατμοσφαιρική και διεισδυτική εξερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στη μνήμη, τη φαντασία και την ανάγκη για αυτοέκφραση.
Σε αυτό το διήγημα εξερευνούνται θέματα που απασχολούν συχνά την Γιόκο Ογκάουα στα έργα της, όπως αυτά της μνήμης και της ανάγκης για έκφραση.
Το μικρό εξάγωνο δωμάτιο αποτελεί, όπως αναφέρθηκε ήδη, δείγμα πρώιμης γραφής της Ογκάουα και παρά το γεγονός ότι δεν πρόκειται για ένα δείγμα γραφής αντίστοιχου βεληνεκούς με την αριστουργηματική «Αστυνομία της μνήμης» ή το συναρπαστικό «Ξενοδοχείο Ίρις» ούτε με τον απολαυστικό «Αγαπημένο μαθηματικό τύπο του καθηγητή», παρόλα αυτά εάν κάποιος αγαπάει την γραφή της Ογκάουα θα το απολαύσει σίγουρα, καθώς περιλαμβάνει την γνώριμη εμβάθυνση στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση που τόσο καλά ξέρει να κάνει η αγαπημένη συγγραφέας από την Ιαπωνία.
Δεν θα πρότεινα να είναι αυτό το πρώτο βιβλίο με το οποίο θα ξεκινήσει κάποιος να γνωρίζει τη συγκεκριμένη συγγραφέα, καθώς μόνο και μόνο η μικρή του έκταση δεν της επιτρέπει να εμβαθύνει σε ένα ατμοσφαιρικό σύμπαν όπως αυτά που κατασκευάζει με τον δικό της μοναδικό τρόπο στα μυθιστορήματά της. Αν, όμως, κάποιος έχει ήδη γνωρίσει τη γραφή της, τότε θα απολαύσει και αυτό το μικρό διήγημα, στο οποίο δεν πρωταγωνιστεί η δυναμική εξέλιξη της πλοκής αλλά η βουτιά στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και το τραύμα.
Με άλλα λόγια, αν και το διήγημα αυτό έχει σαφέστατα ενδιαφέρον, η συναισθηματική ένταση και η ατμόσφαιρα του μυστηρίου δεν φτάνει στα επίπεδα άλλων εκτενέστερων μυθιστορημάτων της και αυτό το καθιστά να λειτουργεί καλύτερα σε συνδυασμό με τα άλλα της έργα παρά ως αυτόνομη ιστορία.
Όσον αφορά στη μετάφραση του βιβλίου, δεν γνωρίζουμε εάν η Άννα Παπασταύρου έχει μεταφράσει το βιβλίο από τα ιαπωνικά ή από την αγγλική του μετάφραση (όπως συμβαίνει πολύ συχνά στα έργα Ιαπωνικής λογοτεχνίας). Πρόκειται για μία τίμια μετάφραση, η οποία, παρόλα αυτά, σε κάποια σημεία δυσκολεύει την ανάγνωση και χρειάζεται να διαβάσεις κάποιες προτάσεις ξανά, καθώς δεν ρέει ο λόγος πάντα αβίαστα.
Αξίζει να δώσουμε, πάντως, συγχαρητήρια στην εξαιρετική έκδοση και στην σπάνια ποιότητα του χαρτιού της έκδοσης αυτής, πράγμα που καθιστά την ανάγνωσή του μία πολύ ευχάριστη εμπειρία (και που δεν πρέπει να θεωρούμε ποτέ δεδομένο).
Το Μικρό εξάγωνο δωμάτιο της Yōko Ogawa είναι μια από εκείνες τις ιστορίες που σε τυλίγουν αθόρυβα και σε στοιχειώνουν χωρίς να χρειάζονται εντυπωσιασμούς ή θόρυβο. Όπως συμβαίνει και σε άλλα έργα της, η συγγραφέας κινείται με ήρεμους τόνους αλλά γεμάτους συναισθηματική ένταση και μια ατμόσφαιρα μυστηρίου, που αφήνει να εννοηθούν περισσότερα από όσα αποκαλύπτει. Παρά το σύντομο και φαινομενικά απλό στυλ του, το βιβλίο είναι γεμάτο υπόγεια νοήματα και ψυχολογικό βάθος, που αποκαλύπτονται σιγά-σιγά, όπως μια παλίρροια μνήμης και συνείδησης.
Η Ogawa επιστρέφει συχνά σε θεματικές όπως η μνήμη, η απομόνωση, το ψυχικό τραύμα και όσα παραμένουν ανείπωτα ή καταπιεσμένα στην ανθρώπινη εμπειρία. Στο Μικρό εξάγωνο δωμάτιο ο περιορισμένος, αυστηρός χώρος όπου οι άνθρωποι καλούνται να μοιραστούν τις πιο προσωπικές τους σκέψεις λειτουργεί σαν τόπος εξομολόγησης, εκτόνωσης και αυτοπαρατήρησης, σαν ένας ψυχικός θάλαμος που μας επιτρέπει να δούμε την αρχιτεκτονική του νου. Το διήγημα εξερευνά πώς το τραύμα αποθηκεύεται, την ανάγκη για έκφραση και τα βάρη που κουβαλάμε χωρίς ποτέ να τα εκφράσουμε. Δεν πρόκειται για μια ιστορία με δραματικές συγκρούσεις ή κάθαρση αλλά για έναν καθρέφτη που αποκαλύπτει πόσο καλά κρυμμένα μπορεί να είναι τα ανθρώπινα συναισθήματα.
Το βιβλίο μιλάει με έναν σχεδόν ποιητικό τρόπο για την αρχιτεκτονική της μοναξιάς και τον τρόπο που οι άνθρωποι χτίζουν συναισθηματικούς χώρους μέσα τους, μικρά καταφύγια απομόνωσης, στα οποία αποσύρονται για να αντέξουν. Αυτοί οι συναισθηματικοί χώροι λειτουργούν ταυτόχρονα ως προστατευτικά καταφύγια και ως φυλακές, προσφέροντας μια ψευδαίσθηση ασφάλειας αλλά περιορίζοντας την ελευθερία τους να συνδεθούν με τους άλλους και με τον ίδιο τους τον εαυτό. Με αυτόν τον τρόπο, οι χώροι απομόνωσης μετατρέπονται τελικά σε φυλακές, καθώς η ανάγκη για προστασία συγκρούεται με την ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία και αλληλεπίδραση.
Η Ogawa μιλά για τις «ανείπωτες ζωές», για εκείνες τις πτυχές του εαυτού μας που παραμένουν κρυφές αλλά είναι απολύτως αληθινές και καθοριστικές. Μιλά επίσης για τη θεραπευτική δύναμη της έκφρασης, για το πώς το απλό γεγονός του να αρθρώσουμε μια αλήθεια – ακόμα κι αν δεν έχει ακροατή – μπορεί να καθιστά μια μικρή απελευθέρωση. Τέλος, η περιέργεια αναδεικνύεται ως είσοδος στον εσωτερικό κόσμο: η απόφαση της πρωταγωνίστριας να ακολουθήσει μια άγνωστη γυναίκα μοιάζει με μεταφορά για την αναζήτηση του ίδιου μας του εαυτού, μια πορεία που ξεκινά συχνά με μια εσωτερική ερώτηση ή έναν ανεπαίσθητο ψυχικό κραδασμό.
Το διήγημα λειτουργεί λιγότερο ως αφήγηση γεγονότων και περισσότερο ως σπουδή στη σιωπή, στη μνήμη και στην ανάγκη να ειπωθεί αυτό που πονά, έστω και αν είναι μόνο για να το ακούσουμε εμείς οι ίδιοι.
Πώς μπορεί κανείς ν’ αρχίσει να απεχθάνεται έτσι, με τρόπο τόσο αιφνίδιο και βαθύ, κάποιον που αγάπησε σε τέτοιο βαθμό;
Το Μικρό εξάγωνο δωμάτιο προσεγγίζει με ευαισθησία και βάθος το ψυχοσωματικό τραύμα, δείχνοντας πώς οι ανεπεξέργαστοι συναισθηματικοί πόνοι μπορούν να εκδηλωθούν στο σώμα μέσω σωματικών συμπτωμάτων. Το εξάγωνο δωμάτιο, ως χώρος εξομολόγησης, γίνεται το καταφύγιο για τους χαρακτήρες, όπου εκφράζουν δυνατά όσα έχουν κρατήσει μέσα τους. Αυτή η έκφραση, ακόμα κι αν απευθύνεται μόνο στον εαυτό τους, λειτουργεί ως το πρώτο βήμα για την ίαση, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να απελευθερώσουν το κρυμμένο τραύμα τους και να ξεκινήσουν τη διαδικασία θεραπείας.
Η ιστορία αποκαλύπτει την ανάγκη των ανθρώπων να μιλήσουν για όσα τους βασανίζουν, προκειμένου να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν τις σιωπηρές πτυχές του εαυτού τους. Η αφηγήτρια, παρατηρώντας χωρίς να μιλάει αρχικά, αντανακλά τον ψυχικό αγώνα που αντιμετωπίζουν όσοι φέρουν εσωτερικευμένο τραύμα και δεν μπορούν να το εκφράσουν. Μέσω αυτής της αναζήτησης και του διαλόγου με τον εαυτό τους, το έργο αναδεικνύει τη δύναμη της ευαλωτότητας και της συναισθηματικής έκφρασης ως καθοριστικά βήματα για την απελευθέρωση από τον ψυχικό και σωματικό πόνο.
Δεν μας ενδιαφέρει το πώς. Το σημαντικό είναι ότι φτάσατε ως εδώ παρά το κρύο και το σκοτάδι.
Το βιβλίο «Το μικρό εξάγωνο δωμάτιο» της Γιόκο Ογκάουα είναι μια ιστορία μυστήρια όσο μυστήρια είναι και η ίδια μας η ζωή, όσο μυστήριες είναι οι συμπτώσεις που ζούμε και όσο μυστήρια είναι και τα ίδια μας τα τραύματα. Με μια ατμόσφαιρα ιδιαίτερη – όπως πολύ καλά ξέρει να δημιουργεί ο Ογκάουα- σε παρασύρει στην ανάγνωσή του και σε γεμίζει ερωτήματα που καλείσαι να θέσεις στον ίδιο σου τον εαυτό.
Το «τυχαίο» και το «πεπρωμένο» είναι λέξεις αντιφατικές;
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα:
Η Γιόκο Ογκάουα γεννήθηκε στην Οκαγιάμα της Ιαπωνίας στις 30 Μαρτίου 1962. Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά New Yorker, A Public Space και Zoetrope. Έχει γράψει μέχρι σήμερα περισσότερα από πενήντα λογοτεχνικά και δοκιμιακά έργα και έχει τιμηθεί με πολλά λογοτεχνικά βραβεία, όπως το Yomiuri Prize for Literature, το Kaien Prize και το Tanizaki Prize. Έγραψε την «αστυνομία της μνήμης» το 1994, σε ηλικία μόλις 32 ετών. Το βιβλίο της «Ο αγαπημένος μαθηματικός τύπος του καθηγητή» (The Housekeeper and the Professor 2003) έχει γίνει best-seller και έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, κάτι το οποίο εδραίωσε τη φήμη της παγκοσμίως. Το έργο της διακρίνεται για την έντονη ψυχολογική ένταση, την ατμοσφαιρική γραφή και την εξερεύνηση της ανθρώπινης ψυχής. Στις ιστορίες της, συχνά καταπιάνεται με θέματα όπως η μοναξιά, η απομόνωση, η μνήμη και το ψυχικό τραύμα, ενώ παράλληλα δημιουργεί μοναδικούς κόσμους γεμάτους μυστήριο και υπόγεια ένταση. Η συγγραφέας ανήκει στη σύγχρονη γενιά των Ιαπώνων λογοτεχνών που συνδυάζουν παραδοσιακά και πειραματικά στοιχεία ενώ το έργο της έχει συγκριθεί με εκείνο άλλων διάσημων Ιαπώνων συγγραφέων, όπως ο Χαρούκι Μουρακάμι και ο Καζούο Ισιγκούρο.
Το βιβλίο «Το μικρό εξάγωνο δωμάτιο» της Γιόκο Ογκάουα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση Άννας Παπασταύρου
