«Μάρτυς!» του Kaveh Akbar – Εκδόσεις Ίκαρος
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Πώς μπορούμε να βρούμε το νόημα της ζωής μας; Μπορούμε, άραγε, να δώσουμε νόημα τόσο στη ζωή μας όσο και στο θάνατό μας; Και τι είναι αυτό που δίνει τελικά νόημα στην ύπαρξή μας; Η πίστη; Η τέχνη; Η σχέση μας με τους άλλους; Τι σημαίνει να θυσιάζεις τον εαυτό σου για κάτι που θεωρείς υψηλότερο και σημαντικότερο από τον εαυτό σου; Μπορεί να δικαιολογηθεί ποτέ το να θέλει κάποιος να γίνει «μάρτυρας» ή πρόκειται για μια αυτοκαταστροφική πράξη μεταμφιεσμένη απλώς ως αφοσίωση και πίστη; Μπορεί κάποιος πραγματικά να ξεφύγει από το βάρος του παρελθόντος του και να βρει εξιλέωση ή όλο αυτό είναι απλώς μια ψευδαίσθηση;
Θα ξεκινήσω λέγοντας πως το βιβλίο «Μάρτυς!» (Τίτλος πρωτοτύπου: Martyr!) του Kaveh Akbar είναι ένα συγκλονιστικά καλογραμμένο βιβλίο με γραφή ρεαλιστική και ποιητική ταυτόχρονα που συναρπάζει και σε κάνει να μην μπορείς να σταματήσεις να το διαβάζεις. Είναι από αυτά τα ελάχιστα βιβλία που δεν μπορείς να τα αφήσεις από τα χέρια σου και όταν τελειώνεις την ανάγνωσή του, νιώθεις πως έχεις αλλάξει ως άνθρωπος με έναν τρόπο πρωτόγνωρο. Θα πω, χωρίς καμία αμφιβολία, πως πρόκειται για το καλύτερο βιβλίο που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια και από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει ποτέ. Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου είναι μια εμπειρία συναρπαστική.
Ποια είναι η ιστορία του βιβλίου με λίγα λόγια;
Ο ορφανός Σάιρους Σαμς, γιος Ιρανών μεταναστών που απεξαρτήθηκε πρόσφατα από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, καθοδηγούμενος από φωνές καλλιτεχνών, νεκρών ποιητών και βασιλιάδων, αναζητά το νόημα της ζωής και, κυρίως, του θανάτου. Η εμμονή του με τους μάρτυρες και την ιδέα της αυτοθυσίας τον οδηγεί στα ίχνη της σκοτωμένης μητέρας του, ενός θείου που διέσχιζε ως άγγελος παρηγορητής τα πεδία μάχης του Ιράν, αλλά και σε μια καλλιτέχνιδα που ζει τις τελευταίες μέρες της στο Μουσείο του Μπρούκλιν. Ώσπου η ανακάλυψη ενός παλαιότερου πίνακά της θα τον φέρει αντιμέτωπο με το οικογενειακό του παρελθόν και τα αναπάντεχα μυστικά του.
Κάνω εδώ και καιρό αυτή τη δουλειά και ταυτόχρονα μελετάω όλους αυτούς τους ανθρώπους που πέθαναν για τα πιστεύω τους. Ο Τσου Γιουάν, η Ζαν ντ’ Αρκ, ο Μπόμπι Σαντς. Να πεθαίνεις. Μοιάζει τόσο στράφι να πεθαίνεις χωρίς κανέναν σκοπό. Να χαραμίζεις τον ένα σου και μοναδικό καλό θάνατο.
Ο τίτλος του βιβλίου περιέχει ένα θαυμαστικό που μας κλείνει το μάτι και μας αφήνει την επιλογή να αποφασίσουμε εμείς οι ίδιοι την ερμηνεία που θα δώσουμε στην έννοια του «μάρτυρα».
Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο Σάιρους, είναι ένας ήρωας απόλυτα πρωτότυπος και οπωσδήποτε συναρπαστικός. Πρόκειται για έναν νέο ποιητή που είναι γεννημένος στο Ιράν και μεγαλωμένος στις ΗΠΑ. Έχασε τη μητέρα του ενώ ήταν ακόμα μωρό από την κατάρριψη του ιρανικού αεροπλάνου στο οποίο επενέβαινε. Ενώ μέχρι τα τριάντα του πάλευε να νικήσει τη θλίψη του και το κενό που ένιωθε μέσα του με ναρκωτικά και αλκοόλ, τώρα πια έχει κόψει όλες τις καταχρήσεις και βρίσκεται νηφάλιος με μια πρωτόγνωρη θλίψη που τον οδηγεί σε μία βαθιά αναζήτηση νοήματος. Θέλει να πεθάνει αλλά θέλει ο θάνατός του να έχει κάποια σημασία, να έχει κάποια αξία και να μην πρόκειται για έναν θάνατο χωρίς κανένα νόημα όπως εκείνος της μητέρας του ούτε για μια ζωή χωρίς νόημα όπως εκείνη του πατέρα του. Ο Σάιρους είναι ένας ήρωας που θέλει να αφήσει το στίγμα του στον κόσμο μέσα από το έργο του και παλεύει με ζητήματα ταυτότητας. Μια Ιρανή καλλιτέχνιδα που μετατρέπει τον δικό της θάνατο σε τέχνη, θα ξεδιπλώσει το κουβάρι και θα τον οδηγήσει στις απαντήσεις που ψάχνει ενώ θα θέσει ταυτόχρονα πολύ περισσότερα ερωτήματα.
Έκανα ένα ντους και ξεράθηκα στον ύπνο. Συνέχισα να υπάρχω. Το ίδιο και ο τρόμος όμως. Νόμιζα πως το να αποτοξινωθώ θα βοηθούσε, αυτό συνέβη αργότερα. Η ανάρρωση. Και όντως βοήθησε, με τον τρόπο της. Σίγουρα με έκανε λιγότερο φόρτωμα στους ανθρώπους γύρω μου, δημιουργούσε λιγότερο πόνο σ’ εκείνους. Αλλά βρίσκεται ακόμα μέσα μου, εκείνο το όργανο της απόγνωσης. (…) Είναι στον λαιμό μου, σφυροκοπάει όλη μέρα κάθε μέρα. Και η ανάρρωση, οι φίλοι, η τέχνη – όλα αυτά απλώς το μουδιάζουν για μια στιγμή.
Ο Kaveh Akbar έχει ήδη δημοσιεύσει δύο ποιητικές συλλογές και αυτή είναι η πρώτη του απόπειρα στη συγγραφή ενός μυθιστορήματος.
Αναμφισβήτητα, πρόκειται για μία πρώτη συγγραφική προσπάθεια που στέφεται με τεράστια επιτυχία και τον τοποθετεί στη λίστα των συγγραφέων που δεν θα χάσουμε κανένα από τα επόμενα γραπτά του. Ο Kaveh Akbar δημιουργεί μια πολύ προσωπική αφηγηματική φωνή που δεν μοιάζει με καμία άλλη και είναι ταυτόχρονα ρεαλιστική και ποιητική, σοβαρή και απίστευτα κωμική. Πρόκειται για ένα ύφος μοναδικό και ένα storytelling απρόσμενο, ανατρεπτικό και απίστευτα συναρπαστικό. Ο Kaveh Akbar βυθίζεται στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχολογίας και μας περιγράφει με τρόπο ωμό αλλά απόλυτα ποιητικό ταυτόχρονα συναισθήματα και καταστάσεις που δεν ξέραμε καν ότι μπορούν να περιγραφούν. Πρόκειται για ένα πραγματικά αριστουργηματικό γράψιμο. Αν δεν σας ενδιαφέρουν τα θέματα που θίγει το βιβλίο και αυτά τα οποία σας έχω αναφέρει ήδη, πραγματικά αξίζει να το διαβάσει κανείς μόνο και μόνο για να απολαύσει αυτή την εκπληκτική γραφή.
Η ζωή συνέβαινε μέχρι που δεν συνέβαινε πια. Δεν υπήρχε επιλογή σ’ αυτό. Το να πεις όχι σε μια καινούρια μέρα θα ήταν αδιανόητο. Κι έτσι κάθε πρωί έλεγες ναι, και μετά έβγαινες να συναντήσεις τις συνέπειες.
Ήθελε να βρίσκεται στη «σωστή πλευρά της Ιστορίας», ό,τι κι αν σήμαινε αυτό. Αλλά ακόμα περισσότερο (το παραδεχόταν στον εαυτό του όταν έκανε εξάσκηση στο να είναι απολύτως ειλικρινής), ήθελε οι άλλοι να τον αντιλαμβάνονται ως κάποιον που νοιάζεται για το να βρίσκεται στη σωστή πλευρά της Ιστορίας.
Την μετάφραση του βιβλίου από τα αγγλικά έχει κάνει η Μυρσίνη Γκανά, η οποία έχει κάνει εκπληκτική δουλειά σε ένα δύσκολο αντικειμενικά κείμενο. Πιο συγκεκριμένα, επειδή πλέον συνηθίζω να διαβάζω τα βιβλία ταυτόχρονα και στο πρωτότυπο, πρέπει να σημειώσω πως η ελληνική μετάφραση δεν χάνει απολύτως τίποτα από το αγγλικό πρωτότυπο στο ύφος, στα συναισθήματα και στην απόλαυση της ανάγνωσης – και αυτό από μόνο του είναι κάτι πολύ σπάνιο και αξίζει πολλά συγχαρητήρια.
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα πολυεπίπεδο, με στοιχεία ρεαλιστικά αλλά και απολύτως ονειρικά και με διαφορετικές οπτικές γωνίες (βλέπουμε την οπτική γωνία του πατέρα του, της μητέρας του, του θείου του) και μας συστήνει σε χαρακτήρες πολύπλευρους, τρισδιάστατους και απόλυτα αληθινούς. Μέσα από συγκεκριμένα περιστατικά και συγκεκριμένες εμπειρίες, κατορθώνει να απευθυνθεί σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως και επιτυγχάνει μια καθολικότητα αξιοσημείωτη.
Είμαστε, άραγε, όσα νιώθουμε; Είμαστε η ζωή που θέλουμε να ζήσουμε ακόμα και αν δεν την έχουμε ζήσει ακόμα όπως το επιθυμούμε; Ή είμαστε, όσα έχουμε χάσει; Μήπως είμαστε οι απώλειές μας;
Ο συγγραφέας μας μιλάει για πολύ σημαντικά ζητήματα όπως αυτό της ταυτότητας (και της αναζήτησης της ταυτότητας), του αντικτύπου της απώλειας στην ψυχική μας υγεία, της σεξουαλικότητας, της συντροφικότητας, της θέση της γυναίκας και φυσικά, της τέχνης και των ευεργετικών της επιδράσεων. Η Τέχνη γίνεται ένα θεραπευτικό εργαλείο, γίνεται ένα μέσο εξισορρόπησης των ψυχικών συγκρούσεων, γίνεται αντίδοτο στην ψυχική δυσφορία και γίνεται το φως που βρίσκεις στο τούνελ και σε οδηγεί στο μονοπάτι που ψάχνεις, γίνεται το μέσο για να φτάσεις στην αθανασία. Η ιστορία του Σάιρους ξεφεύγει από τα όρια Ιράν – ΗΠΑ και γίνεται μια ιστορία πανανθρώπινη με την οποία μπορούμε να ταυτιστούμε όλοι, μια ιστορία αναζήτησης νοήματος, μια γλυκόπικρη υπενθύμιση της ομορφιάς που κρύβει η ζωή. Αν βυθιστείς στο σύμπαν του Akbar, θα το κουβαλάς για πάντα μαζί σου. Και αυτό είναι ένα δώρο.
Το βιβλίο «Μάρτυς!» του Kaveh Akbar είναι ένα βιβλίο που μιλάει για τον θάνατο αλλά που μας καλεί να ζήσουμε, να ζήσουμε πραγματικά και να βρούμε το δικό μας νόημα στη ζωή. Και αν δεν καταφέρουμε να το βρούμε όσο και να ψάχνουμε, τότε να το φτιάξουμε μόνοι μας. Και αυτό από μόνο του, καθιστά το βιβλίο αυτό πολύ σημαντικό. Είναι ένα βιβλίο για το θάνατο που σε κάνει να θέλεις να ζήσεις και ένα βιβλίο που σε κάνει να νιώθεις απόλυτα ζωντανός. Είναι ένα βιβλίο που σε κάνει να κοιτάξεις τη ζωή σου και να αναλογιστείς: «Έκανες τίποτα κουλ όσο ήσουν εδώ;».
Ήθελε, πολύ έντονα εκείνη τη στιγμή, να είναι μη ζωντανός. Όχι να είναι νεκρός, όχι να αυτοκτονήσει, αλλά να βρεθεί χωρίς το βάρος της ζωής στους ώμους του.
Έτσι αισθάνομαι καμιά φορά, σαν να κυκλοφορώ μπουκωμένος από δυνητική ενέργεια.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:
Ο Kaveh Akbar (Κάβε Ακμπάρ) γεννήθηκε στην Τεχεράνη του Ιράν, μεγάλωσε στην Αμερική και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Άιοβα. Έχει εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές (Pilgrim Bell και Calling a Wolf a Wolf) καθώς και ένα ολιγοσέλιδο έργο με τίτλο – Portrait of the Alcoholic. Έχει επίσης επιμεληθεί τη συλλογή The Penguin Book of Spiritual Verse: 110 Poets on the Divine. Ποιήματά του έχουν δημοσιευτεί στα έντυπα The New Yorker, The New York Times, The Paris Review, The Best American Poetry κ.α. Το Μάρτυς! είναι το πρώτο του μυθιστόρημα.
«Αναλώσιμος» μπορεί να μοιάζει άσχημη λέξη για να περιγράψεις την ίδια σου τη ζωή, μόνο που στην πραγματικότητα τη βρίσκω απελευθερωτική. Με τον τρόπο που διώχνει κάθε πίεση να γίνεις κάτι. Που σου ζητάει μόνο να είσαι.
Το βιβλίο «Μάρτυς!» του Kaveh Akbar κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ίκαρος (μετάφραση: Μυρσίνη Γκανά)
