Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας του Εντουάρ Λουί (Édouard Louis) Εκδόσεις Αντίποδες
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Τι σημαίνει να αγωνίζεσαι για να αποκτήσεις τη δική σου θέση ως γυναίκα μέσα στην κοινωνία, μέσα στην οικογένειά σου, μέσα στο ίδιο σου το σώμα; Πόσο δύσκολο είναι να ξεμάθει κανείς την υποταγή όταν έχει διδαχθεί πως είναι μια μορφή αγάπης; Μπορεί μια μεταμόρφωση να συνιστά ταυτόχρονα πένθος και απελευθέρωση; Μπορούν, άραγε, μικρές αλλαγές αισθητικής φύσης στην εμφάνιση μιας γυναίκας που σε όλη της ζωή ήταν αόρατη να μετατραπούν σε επαναστατική πράξη; Και όταν η επανάσταση αυτή δεν είναι δική σου αλλά της μητέρας σου, πώς μπορείς να την αφηγηθείς χωρίς να της στερήσεις τη φωνή; Υπάρχει, άραγε, κάποια μορφή αγάπης που να επιβιώνει μέσα από τον θυμό και την απογοήτευση, μέσα από ρωγμές και μεταμορφώσεις;
Αυτά και πολλά ακόμα ενδιαφέροντα ερωτήματα θέτει ο Εντουάρ Λουί στο βιβλίο του «Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας» (Combats et métamorphoses d’une femme), όπου μας αφηγείται την ιστορία της μητέρας του σε ένα βιβλίο βαθιά προσωπικό και ταυτόχρονα πολιτικό, τρυφερό αλλά και ανελέητα ειλικρινές.
Έκλαψα μπροστά σε αυτή τη φωτογραφία επειδή ήμουν κι εγώ, χωρίς τη θέλησή μου, ή μάλλον με τη δική της θέληση ή καμιά φορά και ενάντια στη δική της θέληση, ένας από τους δράστες αυτής της καταστροφής.
Όλα τα έργα του Γάλλου συγγραφέα Εντουάρ Λουί είναι αυτοβιογραφικά, όμως δεν θα μπορούσαμε να τα αποκαλέσουμε «απομνημονεύματα», καθώς συνδυάζουν στοιχεία του λογοτεχνικού είδους που ονομάζουμε «αυτομυθοπλασία» (autofiction) ενώ ταυτόχρονα ασκούν κοινωνική κριτική και έχουν σαφή πολιτική χροιά.
Όμως σε αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας δεν τοποθετεί στο μικροσκόπιο το δικό του τραύμα αλλά αυτό της μητέρας του. Κάνοντας αυτήν την αφηγηματική μετατόπιση, περνά από την προσωπική εξομολόγηση στην δημιουργία ενός άλλου πρωταγωνιστή της ιστορίας, την μητέρα του, την οποία έχει παρατηρήσει με διεισδυτικότητα και με μία διαπεραστική ματιά και κατορθώνει μετά από χρόνια εντάσεων και θυμού να την αποτυπώσει με διορατικότητα, αφηγηματική ευκρίνεια αλλά και με αληθινή ενσυναίσθηση.
Με αυτό τον τρόπο ο Εντουάρ Λουί, που πολλοί τον αποκαλούν «το τρομερό παιδί της γαλλικής λογοτεχνίας» (l’enfant terrible de la littérature française) φτιάχνει το πορτρέτο μιας χειραφέτησης δύσκολης και χρονοβόρας, μιας μεταμόρφωσης επίπονης και απόλυτα απελευθερωτικής. Ο συγγραφέας υπήρξε μάρτυρας του πόνου της μητέρας του, υπήρξε παρατηρητής και υπήρξε και υπαίτιος και μέρος του πόνου αυτού. Δεν πρόκειται για μία εξιδανικευμένη παρουσίαση της σχέσης μητέρας και γιου αλλά για μια συγκινητικά ειλικρινή αποτύπωσή της.
Είχα συνηθίσει τόσο πολύ να τη βλέπω δυστυχισμένη μέσα στο σπίτι που η ευτυχία στο πρόσωπό της μου φαινόταν σκάνδαλο, απάτη, ψέμα που έπρεπε να αποκαλύψω όσο πιο γρήγορα γινόταν.
Μια άλλη μέρα πέρασε μπροστά από την αυλή του σχολείου όπου έπαιζα με τη Σιντί, ένα κορίτσι από το χωριό. Η Σιντί με ρώτησε, Η μαμά σου είναι αυτή; Εγώ απάντησα όχι, είπα πως δεν ήξερα ποια ήταν αυτή η γυναίκα.
Ο συγγραφέας νιώθει ταυτόχρονα ενοχές για συμβάντα της παιδικής του ηλικίας αλλά και δέος για την ψυχική δύναμη αυτής της γυναίκας που κατάφερε να ξαναφτιάξει τη ζωή της από την αρχή με τους δικούς της όρους.
Το βιβλίο «Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας» είναι μια εξομολόγηση επίπονα όμορφη και λυτρωτική που συγκινεί τον αναγνώστη με έναν τρόπο βαθύ και πρωτόγνωρο. Ο συγγραφέας μάς χαρίζει μια ψυχολογική και συναισθηματική βιογραφία της μητέρας του, όπου μεγάλο μέρος της ζωής της σημαδεύτηκε από ψυχολογική κακοποίηση, ακύρωση, υποταγή και σιωπή. Με μία σπαρακτική διαύγεια περιγράφει την εμπειρία της και τι σημαίνει να είσαι γυναίκα και φτωχή σε μία κοινωνία που αποστρέφεται και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά.
Ήταν σίγουρη πως άξιζε μια άλλη ζωή, πως αυτή η ζωή υπήρχε κάπου, αφηρημένα, σε έναν εικονικό κόσμο, πως ένα τίποτα θα αρκούσε για να την αγγίξει, και πως η ζωή της στον πραγματικό κόσμο ήταν αυτό που ήταν κατά λάθος.
Ξεκίνησα την ιστορία σου θέλοντας να διηγηθώ την ιστορία μιας γυναίκας αλλά συνειδητοποιώ πως η ιστορία σου είναι η ιστορία ενός πλάσματος που αγωνιζόταν για το δικαίωμα να είναι γυναίκα, ενάντια στην ανυπαρξία που σου επέβαλλε η ζωή σου και η ζωή με τον πατέρα μου.
Η ζωή της μητέρας του συγγραφέα μας θυμίζει πως κάθε απελευθέρωση είναι χρονοβόρα και επίπονη και δεν χρειάζεται να είναι θεαματική και απότομη αλλά χρειάζεται να είναι ουσιαστική. Οι μικρές καθημερινές πράξεις αντίστασης και η ακατανίκητη θέληση να μην αφήσει τον κόσμο να την ρουφήξει και να την εξαφανίσει αρκούν για να τελεστεί μία απελευθέρωση και μια μεταμόρφωση απόλυτα καίρια και ουσιαστική.
Ο Εντουάρ Λουί στο βιβλίο «Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας» δεν αποσκοπεί σε μία εξιδανικευμένη αποτύπωση μιας ζωής, όπως είπαμε ήδη. Η δύσκολη εξομολόγηση του συγγραφέα πως κάποτε ένιωθε ντροπή για τη μητέρα του γιατί εκείνη συμβόλιζε τον κόσμο από τον οποίο ήθελε να ξεφύγει, μετατρέπουν το βιβλίο σε μία σπαρακτική προσπάθεια εξιλέωσης που δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο.
Σε όλη αυτή την προσπάθεια μετάδοσης του ιστού των γεγονότων και των περίπλοκων συναισθημάτων και σχέσεων, ο Εντουάρ Λουί χρησιμοποιεί μία συγκλονιστική γλώσσα με σπουδαίες ψυχολογικές περιγραφές, κάτι που οδηγεί σε μία συναρπαστική αναγνωστική εμπειρία και σε ένα τρομερά αξιόλογο δείγμα λογοτεχνίας.
Μου έχουν πει πως η λογοτεχνία δεν πρέπει ποτέ να επαναλαμβάνεται κι εγώ δεν θέλω να γράφω παρά μόνο την ίδια ιστορία, ξανά και ξανά, να επιστρέφω σ’ αυτήν μέχρι να την κάνω να αποκαλύψει τα θραύσματα της αλήθειας της, να της ανοίγω τη μια τρύπα μετά την άλλη μέχρι να αρχίσει να στάζει αυτό που κρύβεται μέσα της.
Εξαιρετική η μετάφραση της Στέλας Ζουμπουλάκη. Μας χαρίζει ένα κείμενο που αποτυπώνει λεπτομερώς τη βαθιά ψυχολογική περιγραφή χωρίς να χάνει απολύτως τίποτα από το πρωτότυπο με μία γλώσσα που ρέει εύκολα και σε μαγνητίζει. Η ίδια έχει μεταφράσει και άλλα βιβλία του Εντουάρ Λουί από τις Εκδόσεις Αντίποδες: «Η Ιστορία της βίας», «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου», «Διάλογος για την τέχνη και την πολιτική», «Αλλαγή: μέθοδος» και «Η Μονίκ δραπετεύει».
Εξαιρετική και η ποιότητα της όλης έκδοσης, όπως άλλωστε μας έχουν συνηθίσει οι Εκδόσεις Αντίποδες.
Ο Εντουάρ Λουί μέσα από το βιβλίο του «Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας» δημιουργεί ένα υπαρξιακό σύμπαν που δεν μετρά την επιβίωση με τις συμβάσεις της επιτυχίας αλλά με την ψυχική δύναμη του να φανταστείς μια άλλη ζωή από αυτήν που σου επιβλήθηκε. Μας χαρίζει ένα βαθιά συγκινητικό βιβλίο που δεν μπορείς να αφήσεις από τα χέρια σου, δικαιολογώντας τη φήμη του ως «λογοτεχνικό φαινόμενο».
Όταν ήμουν παιδί ντρεπόμασταν μαζί – για το σπίτι μας, για τη φτώχεια μας. Τώρα ντρεπόμουν για σένα, ντρεπόμουν εσένα.
Οι ντροπές μας είχαν χωριστεί.
Διαβάζοντας το βιβλίο, θυμήθηκα μια φράση που είχα ακούσει κάποτε: «Η ενηλικίωση ήταν μια τιμωρία ειδικά σχεδιασμένη για να με απομακρύνει από τη μητέρα μου». Η ενηλικίωση είναι μερικές φορές μια πράξη απομάκρυνσης: όχι μόνο από τον παιδικό μας εαυτό αλλά και από εκείνους που τον όρισαν. Η συναισθηματική ενηλικίωση (που μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε ηλικία) σχεδόν απαιτεί αυτή την απομάκρυνση. Η χρονική απόσταση που παίρνουμε από τα πράγματα, όπως ακριβώς έκανε και ο Εντουάρ Λουί, μας υπενθυμίζει πως η μητέρα μπορεί να είναι ταυτόχρονα πηγή τραύματος αλλά και λύτρωσης.
Λίγα λόγια τον συγγραφέα:
Ο Εντουάρ Λουί γεννήθηκε στην Αλλενκούρ (Hallencourt) της Γαλλίας στις 30 Οκτωβρίου 1992 με το όνομα Εντύ Μπελγκέλ (Eddy Bellegueule). Ο Λουί μεγάλωσε σε μία φτωχή οικογένεια υποστηριζόμενη από κρατικά επιδόματα και είναι ο πρώτος από την οικογένειά του που σπούδασε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σπούδασε κοινωνικές επιστήμες στην École Νormale. Το 2013, άλλαξε επίσημα το όνομά του σε Εντουάρ Λουί.
To 2014 δημοσιεύει το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ» (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αντιποδες σε μετάφραση Μιχάλη Αρβανίτη), το οποίο προκάλεσε έντονη δημόσια συζήτηση, γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία, μεταφράστηκε σε πάνω από είκοσι γλώσσες και διασκευάστηκε για το θέατρο, όπως και όλα τα επόμενα έργα του.
Το 2016, ο Louis δημοσίευσε το δεύτερο μυθιστόρημά του, με τίτλο «Η Ιστορία της Βίας». Μέσα από την αφήγηση του βιασμού και της απόπειρας δολοφονίας που υπέστη παραμονή Χριστουγέννων του 2012, το αυτοβιογραφικό αυτό έργο εστιάζει στον φαύλο κύκλο της βίας και στον τρόπο με τον οποίο αυτή αναπαράγεται συνεχώς μέσα στην κοινωνία.
Τον Μάιο του 2017, ο Λουί έγραψε ένα άρθρο γνώμης με τίτλο «Γιατί ο πατέρας μου ψηφίζει Λεπέν», το οποίο δημοσιεύθηκε στην πρώτη σελίδα των New York Times. Το κείμενο κυκλοφόρησε παραμονές των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία και σε αυτό ο Λουί υποστήριξε πως η άνοδος των εθνικιστών και της ακροδεξιάς στους κόλπους της εργατικής τάξης και των φτωχότερων στρωμάτων οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην απομάκρυνση της αριστεράς από τα δικά τους προβλήματα και προτεραιότητες.
Τον Μάιο του 2018 κυκλοφόρησε το τρίτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου», όπου επανέρχεται σ’ αυτό το θέμα. Μέσα από την προσωπική ιστορία του πατέρα του – ο οποίος είχε τραυματιστεί σοβαρά σε εργατικό ατύχημα – ο Λουί μιλά για τη σταδιακή κατάρρευση της υγείας του αλλά και για τη νέα ταλαιπωρία που του επέβαλαν πολιτικές αποφάσεις, οι οποίες μείωσαν τα κοινωνικά του επιδόματα και τον ανάγκασαν να επιστρέψει στην εργασία.
Όπως και τα προηγούμενα έργα του, έτσι και το «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» έχει μεταφερθεί στη θεατρική σκηνή από διάφορους σκηνοθέτες, μεταξύ των οποίων και ο Ίβο βαν Χόβε, του οποίου η παράσταση ανέβηκε στο θέατρο Young Vic στο Λονδίνο. Αντίστοιχη μεταφορά έκανε και ο Τόμας Όστερμαϊερ, σε μια παράσταση ενός ρόλου με τον ίδιο τον Λουί επί σκηνής, που παρουσιάστηκε αρχικά στο Schaubühne του Βερολίνου και αργότερα στο St. Ann’s Warehouse. Στην Ελλάδα παρουσιάστηκε σε σκηνοθεσία Χρήστου Θεοδωρίδη στο ΠΛΥΦΑ και μετά στο Θέατρο Προσκήνιο.
Ο συγγραφέας δηλώνει πως, μέσα από τη δουλειά του με διαφορετικά επίπεδα γλώσσας, επιδιώκει να μετατρέψει τη βία σε λογοτεχνικό πεδίο. «Θέλω να κάνω τη βία έναν λογοτεχνικό χώρο – όπως η Marguerite Duras δημιούργησε έναν λογοτεχνικό χώρο για την τρέλα, όπως ο Claude Simon το έκανε με τον πόλεμο ή όπως ο Hervé Guibert με την αρρώστια».
Από τους Αντίποδες κυκλοφορούν σε μετάφραση Στέλας Ζουμπουλάκη η Ιστορία της βίας (2019), το Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου (2020), οι Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας (2021) η συζήτηση ανάμεσα στον Εντουάρ Λουί και τον Κεν Λόουτς, Διάλογος για την τέχνη και την πολιτική (2021), η Αλλαγή: μέθοδος (2022) και το Η Μονίκ δραπετεύει (2024).
Το βιβλίο «Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας» του Εντουάρ Λουί (Édouard Louis) κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αντίποδες σε μετάφραση Στέλας Ζουμπουλάκη
Περισσότερες προτάσεις για βιβλία μπορείτε να δείτε εδώ