Κνοκ – Mια διασκευή του έργου «Κνοκ ή ο θρίαμβος της Ιατρικής» του Jules Romains
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Τι μπορεί να συμβεί όταν ο φόβος φέρνει περισσότερο κέρδος από την υγεία; Μπορεί κάποιος να σε πείσει πως είσαι άρρωστος, ακόμα και αν νιώθεις απόλυτα υγιής; Πόσο επικίνδυνο είναι να έχουμε τυφλή εμπιστοσύνη σε οποιαδήποτε αυθεντία και οποιαδήποτε μορφή εξουσίας;
Αυτά και πολλά ακόμα ενδιαφέροντα ερωτήματα θέτει η ξεκαρδιστική παράσταση «Κνοκ» του Jules Romains σε σκηνοθεσία από την Αργυρώ Χιώτη στο Θέατρο Τέχνης Φρυνίχου.
Σε μια μικρή επαρχιακή πόλη, την καθημερινότητα των κατοίκων έρχεται να διαταράξει η άφιξη ενός νεαρού, φιλόδοξου γιατρού που αναλαμβάνει το τοπικό ιατρείο. Με εργαλείο του την επιδέξια χειραγώγηση και τον υπόγειο εκφοβισμό και με σκοπό την προσωπική του ανέλιξη και το οικονομικό κέρδος, αρχίζει να πλέκει έναν αόρατο ιστό εξάρτησης, μετατρέποντας σταδιακά τους υγιείς ανθρώπους σε φοβισμένους, «κατά φαντασία» ασθενείς. Μέσα από αυτή τη σκοτεινή αλληγορία, το έργο σχολιάζει με καυστικότητα τη σχέση εξουσίας, επιστήμης και κοινωνικής ευαλωτότητας.
Η παράσταση «Κνοκ» μέσα από άφθονο γέλιο θίγει πολλά ενδιαφέροντα και άκρως επίκαιρα θέματα:
Πρώτα από όλα, σατιρίζει την μοντέρνα Ιατρική και την εξουσία που ασκεί στην κοινωνία. Ο Jules Romains μας προειδοποιεί πως αυτή η εξουσία μπορεί πολύ εύκολα να οδηγήσει σε χειραγώγηση σε περιπτώσεις όπου ο εκάστοτε γιατρός ενδιαφέρεται περισσότερο για το προσωπικό του κέρδος παρά για την υγεία του ασθενή. Μας μιλάει για την μετατροπή της ιατρικής επιστήμης σε επιχείρηση με στόχο το οικονομικό κέρδος, κάτι που κάποιοι μελετητές χαρακτηρίζουν συχνά ως «ιατρικό καπιταλισμό». Πολλοί διανοούμενοι ανά καιρούς, όπως ο φιλόσοφος Ivan Illich (Medical Nemesis, 1975), η ανθρωπολόγος Vincanne Adams (Markets of Sorrow, Labors of Faith) και ο φιλόσοφος και ιστορικός Michel Foucault (The Birth of the Clinic) έχουν ασχοληθεί με το πώς η μοντέρνα ιατρική συνδέεται με την εξουσία και τον κοινωνικό έλεγχο (και όχι μόνο με τη θεραπεία) και πώς σε κάποιες περιπτώσεις, καταφέρνει να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό.
Παράλληλα, το έργο αυτό που γράφτηκε το 1923 λειτουργεί σαν κλείσιμο ματιού για τα ψυχοσωματικά νοσήματα και μας δείχνει πώς η πεποίθηση και μόνο πως νοσούμε μπορεί να οδηγήσει σε πραγματικά συμπτώματα και πώς η επιβολή φόβου από ανθρώπους που επωφελούνται από τον ίδιο μας τον φόβο μπορεί να επηρεάσει το μυαλό μας.
Η παράσταση μάς δείχνει πώς το να εμπιστευόμαστε μια «απόλυτη αυθεντία» με χαρισματικά στοιχεία στην προσωπικότητά του μπορεί να νικήσει την κοινή λογική και να οδηγήσει στο να βρισκόμαστε απόλυτα στο έλεος αυτού του ανθρώπου, κάτι που θυμίζει την εξουσία που ασκούν οι αιρέσεις στους ανθρώπους και κάτι που συναντούμε ακόμα και σήμερα σε πολλές πτυχές της κοινωνίας.
Τέλος, η παράσταση «Κνοκ» μας μιλάει και για το πόσο εύκολα επηρεάζονται οι άνθρωποι όταν βρίσκονται μέσα σε μια ομάδα και λειτουργούν ως ομάδα και όχι ως μεμονωμένα άτομα, για το πώς αφήνουν πίσω τους την προσωπική τους κρίση και δείχνουν τυφλή εμπιστοσύνη σε όποιον έχει εξουσία. Ο Sigmund Freud (Group Psychology and the Analysis of the Ego,1921) είχε μιλήσει για το φαινόμενο όπου οι άνθρωποι σε ομάδες χάνουν το εγώ τους και φτιάχνουν μια νέα ταυτότητα που να ταιριάζει με αυτή της ομάδας και πώς οι αυθεντίες εξιδανικεύονται. Ο ανθρωπολόγος Erving Goffman στο διάσημο έργο του “The Presentation of Self in Everyday Life (1959)’’ μας μιλούσε για το πώς κάποιοι θεσμοί συμπεριλαμβάνουν ρόλους και σενάρια που διαμορφώνουν συμπεριφορές.
Με άλλα λόγια, η παράσταση «Κνοκ» στο Θέατρο Τέχνης στη Φρυνίχου σε σκηνοθεσία από την Αργυρώ Χιώτη είναι μια κωμωδία, μια σάτιρα που μέσα από το πηγαίο χιούμορ και το άφθονο γέλιο κατορθώνει να προβληματίσει βαθιά και να μας κάνει να αμφισβητήσουμε πολλά από όσα θεωρούσαμε δεδομένα. Βέβαια, ένα τέτοιο δημιουργικό αποτέλεσμα από ένα κείμενο του 1923 δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς την εξαιρετική μετάφραση και διασκευή που έκανε ο Έκτορας Λυγίζος και την δραματουργία που έκανε ο ίδιος μαζί με την Αργυρώ Χιώτη. Η διασκευή και η δραματουργία κατόρθωσαν να χαρίσουν στον θεατή ένα έργο πραγματικά επίκαιρο και απόλυτα κατανοητό, ένα έργο γοητευτικό. Πρόκειται για μια εξαιρετική δουλειά από τον Έκτορα Λυγίζο και την Αργυρώ Χιώτη.
Η Αργυρώ Χιώτη αναλαμβάνει τη σκηνοθεσία της παράστασης και μας χαρίζει μια παράσταση σημερινή και απόλυτα φρέσκια που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή από το πρώτο ως το τελευταίο λεπτό. Η σκηνοθεσία έχει έναν αξιέπαινο ρυθμό που φωτίζει με εξαιρετικό τρόπο τις κωμικές στιγμές του έργου και δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μοναδικής ταυτότητας που δεν μοιάζει με καμία άλλη. Με έναν σκηνικό κώδικα απαράμιλλο, η Αργυρώ Χιώτη εστιάζει στην μουσικότητα του λόγου και των σωμάτων και στην κίνηση του λόγου και των σωμάτων και μας χαρίζει μια παράσταση διαφορετική από τις άλλες. Πρόκειται για μία σκηνική φόρμα που καταφέρνει να συνδυάσει το χιούμορ με την ποίηση και την βαθιά κοινωνική κριτική. Η Αργυρώ Χιώτη μας προτείνει ένα έργο γραμμένο το 1923 με μια σκηνοθετική ματιά που έχει μελετήσει ακόμα και την τελευταία λεπτομέρεια φέρνοντας το έργο αυτό απόλυτα κοντά μας συναισθηματικά και καθιστώντας το απόλυτα επίκαιρο και μοντέρνο, χωρίς ποτέ να υποπέσει σε κλισέ καινοτομίας και μοντερνισμού. Μια εξαιρετική και αξιέπαινη σκηνοθεσία με την δική της μοναδική και ευφάνταστη ταυτότητα.
Η μουσική του Γιαν Βαν Αγγελόπουλου προσδίδει μια σχεδόν πανκ ατμόσφαιρα στην παράσταση βοηθώντας ακόμα περισσότερο τον ρυθμό και την όλη αισθητική. Τα κοστούμια του Άγγελου Μέντη είναι ιδιαίτερα και λειτουργικά και προσδίδουν και αυτά με τη σειρά τους σε μια μοναδική οπτική ταυτότητα. Τα σκηνικά του Χαράλαμπου Χιώτη είναι ευφάνταστα, συμβολικά και απόλυτα πρωτότυπα και δημιουργούν ένα σύμπαν πολύ ιδιαίτερης αισθητικής. Οι φωτισμοί του Τάσου Παλαιορούτα φωτίζουν με επιτυχία την ατμόσφαιρα και την ψυχοσύνθεση των ηρώων. Η Νεφέλη Γιώτη συνεργάζεται στην κίνηση (ενώ ταυτόχρονα είναι και βοηθός σκηνοθέτιδας) και μας χαρίζει μια κίνηση λεπτομερή, καίρια και στοχευμένη.
Όλοι ανεξαιρέτως οι συντελεστές είναι σαφές πως έχουν δουλέψει αρμονικά σε ένα κοινό όραμα και σε ένα συγκεκριμένης αισθητικής ποιότητας αποτέλεσμα, το οποίο ικανοποίησαν απόλυτα αποτελεσματικά σε μία παράσταση που όλα τα στοιχεία της δένουν αρμονικά μεταξύ τους – και αυτό δεν είναι καθόλου δεδομένο.
Στην επιτυχία της παράστασης συμβάλλουν σε τεράστιο βαθμό οι υπέροχες ερμηνείες των ηθοποιών (Χαρά Γιώτα, Ευθύμης Θέου, Γιώργος Κριθάρας, Ματίνα Περγιουδάκη).
Η Χαρά Γιώτα σε πολλαπλούς ρόλους είναι καθηλωτική και απόλυτα συναρπαστική, αποτυπώνοντας εξαίσια διαφορετικές πτυχές των ρόλων που υποδύεται. Μια ερμηνεία αξιέπαινη.
Ο Ευθύμης Θέου στον ρόλο του γιατρού Κνοκ είναι απολαυστικότατος με μια ερμηνεία μαγνητική. Μια σκηνική παρουσία που συναρπάζει με μια υπέροχη αμεσότητα.
Ο Γιώργος Κριθάρας στον ρόλο του γιατρού Παρπαλέ είναι μεστός, καίριος και απόλυτα πειστικός σε μία πολύ αξιόλογη ερμηνεία με μία σπάνια ενέργεια επί σκηνής.
Η Ματίνα Περγιουδάκη σε πολλαπλούς ρόλους έχει μια αξιοσημείωτη φυσικότητα και μια υπέροχη σκηνική παρουσία.
Όλοι ανεξαιρέτως οι ηθοποιοί μάς χαρίζουν ερμηνείες φρέσκιες και ουσιαστικές με έναν αξιέπαινο ρυθμό και έχουν πολύ καλή χημεία μεταξύ τους επί σκηνής.
Σε έναν κόσμο όπου η επιστήμη είναι ιερή και οι γιατροί απολαμβάνουν τυφλή εμπιστοσύνη, ο γιατρός Κνοκ μας ψιθυρίζει διακριτικά στο αυτί: «Τι γίνεται αν αυτή η εμπιστοσύνη είναι λανθασμένη; Κι αν η μεγαλύτερη απειλή για την υγεία μας δεν είναι η ίδια η ασθένεια, αλλά ο φόβος της και εκείνοι που επωφελούνται από αυτόν τον φόβο;». Όταν η φροντίδα γίνεται έλεγχος και η ιατρική μετατρέπεται σε επιχείρηση, μπορούμε άραγε να ξεχωρίσουμε τη θεραπεία από τη χειραγώγηση;
Η παράσταση «Κνοκ» – Mια διασκευή του έργου «Κνοκ ή ο θρίαμβος της Ιατρικής» του Jules Romains σε σκηνοθεσία από την Αργυρώ Χιώτη στο Θέατρο Τέχνης Φρυνίχου είναι μια ξεκαρδιστική κωμωδία που ευτυχεί μέσα από την ευφάνταστη σκηνοθετική ματιά και τις σπουδαίες ερμηνείες των πρωταγωνιστών της. Μια απολαυστική σάτιρα που κατορθώνει να προβληματίσει βαθιά.
Η «υγεία» είναι μια λέξη, που θα μπορούσαμε να τη διαγράψουμε δια παντός από τα λεξικά μας. Για μένα δεν υπάρχουν υγιείς άνθρωποι. Οι λεγόμενοι υγιείς είναι ασθενείς που απλώς δεν το γνωρίζουν.
Ταυτότητα παράστασης:
ΚΝΟΚ
Μια διασκευή του έργου «Κνοκ ή ο θρίαμβος της Ιατρικής» του Jules Romains
Θέατρο Τέχνης Φρυνίχου
Μετάφραση/Διασκευή: Έκτορας Λυγίζος
Σκηνοθεσία: Αργυρώ Χιώτη
Δραματουργία: Αργυρώ Χιώτη, Έκτορας Λυγίζος
Μουσική: Γιαν Βαν Αγγελόπουλος
Κοστούμια: Άγγελος Μέντης
Σκηνικά: Χαράλαμπος Χιώτης
Σχεδιασμός φωτισμών: Τάσος Παλαιορούτας
Βοηθός σκηνοθέτιδας / συνεργασία στην κίνηση: Νεφέλη Γιώτη
Β΄ βοηθός σκηνοθέτιδας: Ρημ Χατίμπ
Βοηθός σκηνογράφου & ενδυματολόγου: Δημήτρης Γεωργόπουλος
Φωτογραφίες promo: Ανδρέας Σιμόπουλος
Στήσιμο προγράμματος & αφίσας: Γιάννης Γαλιάτσος
Βίντεο/ Μοντάζ: Παύλος Τσανακτσίδης
Διεύθυνση παραγωγής: Μαρία Δούρου/ VASISTAS
Ερμηνεύουν: Χαρά Γιώτα, Ευθύμης Θέου, Γιώργος Κριθάρας, Ματίνα Περγιουδάκη
Συμπαραγωγή: VASISTAS, ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βέροιας, Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν