Η κληρονομιά μας του Μάθιου Λόπεζ
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Μπορεί η ιστορία να λειτουργήσει όχι μόνο ως μνήμη αλλά και ως ζωντανή γέφυρα ανάμεσα στις γενιές; Πώς θεραπεύεται ένα συλλογικό τραύμα, όταν η σιωπή υπήρξε για χρόνια η μόνη διαθέσιμη αφήγηση; Μπορεί η κληρονομιά μιας γενιάς που υπέφερε να γίνει η πυξίδα επιβίωσης για την επόμενη; Είναι, άραγε, η ταυτότητά μας προσωπική επιλογή ή το αποτέλεσμα όλων όσων προηγήθηκαν; Κατά πόσο μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς να κουβαλάμε – συνειδητά ή ασυνείδητα -την ιστορία που μας γέννησε; Πώς μπορεί μια σύγχρονη queer ταυτότητα να γίνει πράξη ελευθερίας, αν δεν αναγνωρίσει τις ρίζες της μέσα από το τραύμα, την αντίσταση και τη συλλογική μνήμη;
Αυτά και πολλά ακόμα σημαντικά ερωτήματα διατρέχουν σαν αόρατο νήμα την συναρπαστική και πολυσυζητημένη παράσταση «Η κληρονομιά μας» του Μάθιου Λόπεζ σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόσχου στο Εθνικό Θέατρο.
Το θεατρικό έργο «Η Κληρονομιά μας» (The Inheritance) του Μάθιου Λόπεζ (Matthew Lopez) έκανε πρεμιέρα το 2018 στο Young Vic του Λονδίνου, προτού μεταφερθεί στο West End και αργότερα στο Broadway. Εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα “Howard’s End” (Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ) του E.M. Forster, το έργο μεταφέρει τη δράση στην Αμερική του σήμερα, καταγράφοντας με συγκινητικό και συχνά ωμά ειλικρινή τρόπο τη ζωή μιας νέας γενιάς γκέι ανδρών που ζει στη σκιά – αλλά και στο φως- της επιδημίας του AIDS.
Ο E.M. Forster δεν αποτελεί απλώς πηγή έμπνευσης για το έργο. Αντιθέτως, είναι ένας επιπλέον χαρακτήρας που εμφανίζεται επί σκηνής, συνομιλεί με τους ήρωες, τους προκαλεί, τους στηρίζει, τους αμφισβητεί και λειτουργεί ως ηθικός και αφηγηματικός πυλώνας. Το εύρημα αυτό φέρνει το έργο σε διάλογο όχι μόνο με το παρελθόν αλλά και με το ίδιο το θέατρο και με τη μεταθεατρική παράδοση (meta-theater), δηλαδή το θέατρο που σχολιάζει το ίδιο το μέσο του, θέτοντας ερωτήματα πάνω στην ίδια την πράξη της αφήγησης, της μνήμης και της αναπαράστασης. Είναι μια ξεκάθαρη μεταθεατρική χειρονομία, που, όμως, δεν εντάσσεται με ακαδημαϊκή ψυχρότητα αλλά με ευαισθησία, συναίσθημα και βάθος φωτίζοντας, τελικά, τι σημαίνει να «κληρονομείς» μια ιστορία.
Στον πυρήνα του έργου βρίσκεται η έννοια της «κληρονομιάς» όχι μόνο με τη μορφή ενός σπιτιού ή μιας υλικής παρακαταθήκης αλλά κυρίως ως κάτι άυλο και βαθιά ανθρώπινο: ως συλλογική μνήμη, τραύμα, ηθική ευθύνη και, τελικά, πράξη αγάπης.
Μέσα από μια πολυεπίπεδη αφήγηση που συνδέει το παρελθόν με το παρόν, το έργο αποκαλύπτει πως τίποτα δεν στέκει μόνο του: οι ιστορίες των ηρώων αποκτούν ένα άλλο, βαθύτερο νόημα μέσα από τις σιωπές και τα ανείπωτα των προηγούμενων γενεών δείχνοντάς μας πως η κληρονομιά δεν είναι κάτι που απλώς είμαστε αναγκασμένοι να κουβαλάμε ως βάρος αλλά κάτι που επιλέγουμε να συνεχίσουμε για να μάθουμε καλύτερα τον εαυτό μας.
Το έργο έχει βαθιές ψυχολογικές και κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις. Μιλάει για τη δυσκολία της σύνδεσης, τον φόβο της απώλειας, την ευθύνη που κουβαλά κάποιος όταν ανήκει σε μια κοινότητα που έχει υποφέρει. Μιλάει, όμως, και για την ανάγκη του ανθρώπου να ξεκινήσει ξανά, να κάνει μια νέα αρχή και να επανεφεύρει τον εαυτό του. Οι ήρωες του Λόπεζ δεν είναι εξιδανικευμένοι. Είναι άνθρωποι αληθινοί, εύθραυστοι και γεμάτοι αντιφάσεις. Κάνουν λάθη και μαθαίνουν να ζουν μ’ αυτά. Άλλοτε μοιάζουν να σπρώχνουν μακριά την αγάπη που τόσο επιθυμούν, άλλοτε την διεκδικούν με απόγνωση. Αυτό που ψάχνουν δεν είναι μόνο ο έρωτας ή η αποδοχή. Είναι η αίσθηση ότι ανήκουν κάπου. Η αίσθηση ότι κάπου, μέσα σ’ όλα, υπάρχει μια συνέχεια, μια αλυσίδα που δεν έσπασε – γιατί δεν γίνεται να σπάσει ποτέ.
Ο ίδιος ο Μάθιου Λόπεζ έχει δηλώσει σε συνεντεύξεις του πως αυτό το έργο είναι ο δικός του τρόπος για να τιμήσει τη γενιά των gay ανδρών που χάθηκαν από την επιδημία του AIDS αλλά και για να θέσει υπαρξιακά ερωτήματα όπως: Πώς συνεχίζουμε, χωρίς να ξεχνάμε;
Γιατί τελικά, «Η Κληρονομιά μας» δεν είναι απλώς μια queer ιστορία. Είναι μια ιστορία για το πώς θυμόμαστε και για το τι σημαίνει να θυμάσαι κάτι που δεν έζησες αλλά που σε αφορά. Είναι μια ιστορία για το πώς μιλάμε όταν δεν έχουμε τις λέξεις, για το πώς συνεχίζουμε όταν δεν υπάρχει ούτε χάρτης ούτε οδηγίες χρήσης. Και ίσως, πάνω απ’ όλα, είναι μια ιστορία για το πώς θεραπεύουμε όχι μόνο αυτό που έγινε αλλά και αυτό που έμεινε θαμμένο μέσα στη σιωπή.
Ο Γιάννης Μόσχος αναλαμβάνει τη σκηνοθεσία και μας χαρίζει μια παράσταση που ισορροπεί εξαίσια ανάμεσα στην ωμή ειλικρίνεια, την τρυφερότητα και το απαραίτητο χιούμορ για να αποφορτιστεί ο θεατής, εκείνες τις στιγμές που τις νιώθει ο θεατής ως ανάσα για να μπορεί να συνεχίσει να βλέπει χωρίς να λυγίσει. Αν και η διάρκεια της παράστασης πλησιάζει τις έξι ώρες, δεν νιώθεις ποτέ πως κρατάει τόσο. Ο ρυθμός, η ενέργεια, το βάθος των χαρακτήρων, όλα σε κρατούν εκεί, παρόντα, σαν να είσαι κι εσύ κομμάτι αυτής της ιστορίας. Ο Μόσχος δεν καταφεύγει σε εντυπωσιασμούς ούτε σε περίπλοκα σκηνοθετικά ευρήματα. Στέκεται διακριτικά δίπλα στο έργο και του δίνει τον απαραίτητο χώρο για να μιλήσει μόνο του. Επιτρέπει στο κείμενο να αναπνεύσει, στους ηθοποιούς να φτάσουν στα όριά τους και να τα ξεπεράσουν, στο συναίσθημα να βγει ατόφιο. Η σκηνοθεσία δεν φωνάζει, δεν παρεμβαίνει. Κι όμως είναι εκεί, καθαρή, μελετημένη, ανθρώπινη. Σαν κάποιος που σου κρατά το χέρι ενώ ακούς μια ιστορία που σε συγκλονίζει.
Τα λιτά σκηνικά της Τίνας Τζόκα τονίζουν την άχρονη και διαχρονική υφή της ιστορίας που αφηγείται η παράσταση και δημιουργούν ένα χώρο συλλογικής μνήμης σαν memorial. Πρόκειται για σκηνικά που λειτουργούν συμβολικά και το κυκλικό άνοιγμα στο κέντρο μπορεί να υπαινιχθεί έναν κύκλο που δεν κλείνει. Μια εξαιρετική σκηνική ιδέα που μετατρέπει την λιτότητα σε κάθαρση.
Πλήρως λειτουργικά τα κοστούμια της Βάνας Γιαννούλα. Η Χριστίνα Θανάσουλα αναλαμβάνει τους φωτισμούς και καταφέρνει να φωτίσει τις ψυχικές εντάσεις αλλά και μεταπτώσεις των ηρώων με τρόπο ευαίσθητο. Η μουσική του Θοδωρή Οικονόμου συντροφεύει την ατμόσφαιρα της παράστασης και συγκινεί.
Όλοι οι ηθοποιοί της παράστασης είναι εξαιρετικοί και έχουν υπέροχη χημεία μεταξύ τους (Γιώργος Ζιάκας, Αλκιβιάδης Μαγγόνας, Γιώργος Μακρής, Στέφανος Μουαγκιέ, Κώστας Μπερικόπουλος, Άγγελος Μπούρας, Κώστας Νικούλι, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Θέμης Πάνου, Θανάσης Ραφτόπουλος, Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου, Γιώργος Χριστοδούλου).
Ο Κώστας Μπερικόπουλος είναι υπέροχος στον ρόλο του συγγραφέα E.M. Forster (Μόργκαν) αλλά και στον ρόλο του Γουόλτερ με μια επιβλητική παρουσία.
Ο Γιώργος Χριστοδούλου είναι πραγματικά συγκλονιστικός στον ρόλο του Τόμπι Ντάρλινγκ. Με σπάνια κωμικά αντανακλαστικά χαρίζει αβίαστα ανάσες γέλιου σε μια συναισθηματικά φορτισμένη παράσταση. Ο Γιώργος Χριστοδούλου εκφράζει τις ψυχικές μεταπτώσεις του ήρωα που υποδύεται με αριστοτεχνικό βάθος και ειλικρίνεια. Καταφέρνει να ισορροπήσει τις δύο όψεις της κωμικότητας και της δραματικότητας με τόση δεξιοτεχνία, που καθιστούν την ερμηνεία του ακόμα πιο εκρηκτική και αναπάντεχη. Η παρουσία του γεμίζει ολόκληρη τη σκηνή. Μια ερμηνεία αξέχαστη.
Ο Άγγελος Μπούρας είναι ο Έρικ Γκλας και συναρπάζει. Κινείται με μαεστρία ανάμεσα στις λεπτές αποχρώσεις του ρόλου του, αποδίδοντας με ακρίβεια κάθε ψυχική μετατόπιση. Χειρίζεται τη σιωπή τόσο εύγλωττα όσο και τον λόγο, χτίζοντας έναν χαρακτήρα που ζει και αναπνέει αληθινά. Η ερμηνεία του είναι συνεκτική και πολυεπίπεδη. Ο Άγγελος Μπούρας αποτυπώνει την ένταση της απώλειας και την ανάγκη για επανεκκίνηση με έναν τρόπο εξαιρετικό.
Ο Κώστας Νικούλι υποδύεται τον ρόλο του Άνταμ ΜακΝτάουελ αλλά και τον ρόλο του Λέο και είναι απόλυτα μαγνητικός και συγκλονιστικός. Καταφέρνει να αποδώσει δύο εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες, οι οποίοι όμως συνδέονται με τέτοιο τρόπο που ενισχύει την κεντρική θεματική του έργου. Η αντίθεση μεταξύ αυτών των δύο ρόλων είναι τόσο έντονη όσο και η συναισθηματική συνεκτικότητα που καταφέρνει να διατηρήσει ο Νικούλι καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης. Ο Κώστας Νικούλι διαθέτει μια σπάνια θεατρική ευαισθησία. Κάθε βλέμμα του κουβαλά βάθος, κάθε κίνησή του μια ιστορία. Μια ερμηνεία με σπάνια αμεσότητα και ειλικρίνεια.
Ο Θέμης Πάνου είναι ο Χένρι Γουίλκοξ και μας χαρίζει μια ερμηνεία απόλυτα στοχευμένη και στιβαρή. Με πλήρη έλεγχο των εκφραστικών του μέσων, μας πείθει απόλυτα για την αλήθεια του ρόλου του. Εκφράζει με σπάνια ειλικρίνεια την εσωτερική αναστάτωση του ήρωά του και προσδίδει βάθος στον χαρακτήρα.
Η Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου είναι η Μάργκαρετ Άιβερι, η μητέρα και μας χαρίζει στιγμές βαθιάς συγκίνησης. Με σπάνια σκηνική ειλικρίνεια, κατορθώνει να μας αγγίξει συναισθηματικά και να μας προβληματίσει βαθιά. Η Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου καταφέρνει να αποδώσει τον ρόλο της με μια αφοπλιστική απλότητα και γνησιότητα.
Οι υπόλοιποι ηθοποιοί που ενσαρκώνουν τους δεύτερους ρόλους στο έργο «Η κληρονομιά μας» λειτουργούν σχεδόν ως μια σύγχρονη εκδοχή ενός χορού αρχαίας τραγωδίας. Ενισχύουν την αίσθηση της κοινότητας αλλά και προκαλούν μια εσωτερική ένταση. Είναι ταυτόχρονα κάτι σαν σχολιαστές και ενεργοί συμμετέχοντες στην ιστορία που διαδραματίζεται. Και είναι όλοι τους υπέροχοι. (Γιώργος Ζιάκας, Αλκιβιάδης Μαγγόνας, Γιώργος Μακρής, Στέφανος Μουαγκιέ, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Θανάσης Ραφτόπουλος).
Ποια είναι, τελικά, η κληρονομιά μας; Είναι οι σχέσεις που αφήνουμε πίσω μας; Οι πληγές που θεραπεύονται μέσα από την αποδοχή; Ή μήπως είναι οι ιστορίες που επιλέγουμε να μοιραστούμε με όλα τα τραύματα που έχουν προκαλέσει;
Παρά το γεγονός ότι το έργο εστιάζει στη queer εμπειρία, η αλήθεια του μας αγγίζει όλους ανεξαρτήτως φύλου, προσανατολισμού ή κοινωνικής θέσης. Και έτσι, η «κληρονομιά μας» γίνεται μια ιστορία οικουμενική, όσο οικουμενική είναι και η ανάγκη μας να νιώθουμε ότι ανήκουμε κάπου, να πιστεύουμε πως η ιστορία μας έχει αξία και πως με το να μην την ξεχάσουμε, κατορθώνουμε να είμαστε πραγματικά ελεύθεροι.
Η παράσταση «Η κληρονομιά μας» του Μάθιου Λόπεζ σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόσχου στο Εθνικό Θέατρο είναι μια συναρπαστική και πολύ συγκινητική παράσταση που σαν θεατής νιώθεις να βυθίζεσαι στην ιστορία της όλο και πιο βαθιά.
Έχουμε ανάγκη την κοινότητά μας, έχουμε ανάγκη την ιστορία μας. Πώς θα μάθει η επόμενη γενιά ποια είναι και πώς φτάσαμε εδώ; Οι ιστορίες των λαών μεταδόθηκαν, από πάππου προς πάππου, μέσω των ιστοριών, σωστά;
Ταυτότητα παράστασης
Η κληρονομιά μας
Εθνικό Θέατρο
Κτήριο Τσίλλερ – Σκηνή Νίκος Κούρκουλος
Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Γιάννης Μόσχος
Σκηνικά: Τίνα Τζόκα
Κοστούμια: Βάνα Γιαννούλα
Μουσική: Θοδωρής Οικονόμου
Κίνηση: Ανθή Θεοφιλίδη
Σχεδιασμός βίντεο: Νίκος Πάστρας
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Δραματολόγος παράστασης: Έρι Κύργια
Βοηθός σκηνοθέτη: Θωμαΐς Τριανταφυλλίδου
Β’ Βοηθός σκηνοθέτη: Χριστιάννα Δημητρά
Βοηθός σκηνογράφου: Κυριακή Φόρτη
Βοηθός ενδυματολόγου: Αλέξανδρος Γαρνάβος
Βοηθός φωτιστή: Ιφιγένεια Γιαννιού
Σχεδιασμός κομμώσεων:
Κωνσταντίνος Κολιούσης
Σχεδιασμός μακιγιάζ: Olga Faleichyk
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Βίντεο: Νίκος Πάστρας
Παίζουν οι ηθοποιοί: Γιώργος Ζιάκας, Αλκιβιάδης Μαγγόνας, Γιώργος Μακρής, Στέφανος Μουαγκιέ, Κώστας Μπερικόπουλος, Άγγελος Μπούρας, Κώστας Νικούλι, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Θέμης Πάνου, Θανάσης Ραφτόπουλος, Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου, Γιώργος Χριστοδούλου
