Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Μέχρι ποιο σημείο μπορεί ένας άνθρωπος να ελπίζει σε μια καινούργια ζωή; Μπορεί να ξαναρχίσει από την αρχή, να ζητήσει αγάπη, αποδοχή ή έστω μια δεύτερη ευκαιρία ή μήπως η κοινωνία σπεύδει να τον καταδικάσει, να τον περιθωριοποιήσει και τελικά να τον εξουδετερώσει; Μπορεί η ανάγκη για έρωτα να τυφλώσει κάποιον τόσο ώστε να χάσει την ηθική του πυξίδα; Και όταν αυτός ο άνθρωπος οδηγηθεί στην πτώση, ποιος φέρει την ευθύνη: ο ίδιος ή εκείνοι που τον χλεύασαν, τον εξαπάτησαν και τον άφησαν μόνο; Τι κάνει έναν άνθρωπο να φτάσει στα άκρα; Η κακία ή η βαθιά του ανάγκη να νιώσει σημαντικός για κάποιον;
Στο έργο Η Ζωή και ο Θάνατος του Καραβέλα, ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης σκιαγραφεί τον κατήφορο ενός ανθρώπου που αναζητά απλώς λίγη ζεστασιά και καταλήγει στην απόλυτη συντριβή. Πρόκειται για μια ιστορία για την εκμετάλλευση, τη ματαίωση, τον κοινωνικό χλευασμό και τη βία που γεννιέται όχι από το μίσος αλλά από την απελπισία και την απόγνωση.
Η ομάδα Αυτή κι Αυτοί φέρνει στη σκηνή το μυθιστόρημα «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και την ιστορία του ηλικιωμένου Θωμά Καψάλη, γνωστού στην τοπική κοινωνία και ως «Καραβέλας».
Το παρατσούκλι αυτό τον στιγματίζει, καθώς κουβαλάει μέσα του ειρωνεία και περιφρόνηση. Η λέξη «καραβέλα» προέρχεται από το όνομα ενός παλιού ιστιοφόρου πλοίου (caravela στα πορτογαλικά), ευέλικτου αλλά ξεπερασμένου στον 20ό αιώνα. Είχε συνδεθεί με τα παλιά ταξίδια, τη ρομαντική περιπέτεια, αλλά και τη φθορά. Όταν αποδίδεται σε άνθρωπο ως παρατσούκλι, παίρνει μεταφορική σημασία: Σημαίνει κάποιον που είναι «παλαιάς κοπής», ξεπερασμένος, αργόστροφος, ακαλλιέργητος, λίγο αστείος, παράξενος.
Ο Θωμάς Καψάλης, ένας ηλικιωμένος άντρας, ένας σχετικά φτωχός, αγράμματος και κοινωνικά περιθωριοποιημένος άνθρωπος μετά τον θάνατο της γυναίκας του ονειρεύεται μια νέα ζωή. Θέλει να ζήσει όσα δεν έζησε μέχρι τώρα. Θέλει να παντρευτεί ξανά εκφράζοντας μια ελπίδα φυγής από τη μοναξιά και τη μιζέρια, μια ελπίδα φυγής από το στίγμα του φτωχού και αγράμματου χήρου. Δεν πρόκειται απλώς για ερωτική επιθυμία αλλά και για κοινωνική επιδίωξη. Ο Θωμάς Καψάλης ελπίζει σε ένα είδος κοινωνικής λύτρωσης. Η ματαιοδοξία του, όμως, και ο έρωτάς του για μια νεότερη και παντρεμένη γυναίκα, θα τον οδηγήσουν στην απόλυτη ηθική και κοινωνική κατάπτωση βιώνοντας τον απόλυτο εξευτελισμό της ανθρώπινης υπόστασής του. Ο εξευτελισμός του είναι ψυχικός, κοινωνικός και υπαρξιακός.
Ο Καραβέλας είναι ένας τραγικός ήρωας που ενεργεί από απόγνωση. Πίστεψε σε μια ψεύτικη ελπίδα, γιατί είχε ανάγκη να αγαπηθεί και να νιώσει αποδεκτός. Η προδοσία και η κοροϊδία τον κατέστρεψαν.
Η σκηνοθεσία του Αντρέα Ψύλλια είναι αριστοτεχνική. Με φαντασία, με αγάπη για το βιβλίο και για το θέατρο, με όρεξη για πειραματισμό, με δημιουργικότητα χωρίς όρια και με βαθιά γνώση των αναγκών μιας θεατρικής παράστασης κατορθώνει να μας χαρίσει μία από τις πιο φρέσκιες παραστάσεις που έχουμε δει. Μια φρέσκια πρόταση, μια φρέσκια θέαση, μια φρέσκια ματιά. Ο Αντρέας Ψύλλιας κατορθώνει μέσα από την ευφάνταστη ματιά του και μια δόση αισθητικής ποιητικότητας να μας κάνει να παρακολουθήσουμε με ακρίβεια την εξέλιξη της ιστορίας και μας την χαρίζει σαν δώρο μέσα από μια θεατρική παράσταση γεμάτη συμβολισμούς, όπως το χώμα (το οποίο από μόνο του είναι μια εξαιρετική ιδέα που λειτούργησε άριστα). Όλα συμβαίνουν στο χώμα, όλα είναι χώμα, όλα καταλήγουν στο χώμα. Το χώμα είναι η μοιραία κατάληξη και ο θάνατος που πλησιάζει, προοικονομώντας το τέλος του Καραβέλα – έναν θάνατο όχι μόνο βιολογικό αλλά και ηθικό, ψυχικό, κοινωνικό. Το χώμα δηλώνει τον ξεπεσμό. Το χώμα είναι η ενοχή που δεν ξεπλένεται. Το χώμα είναι η ρίζα, είναι ο τόπος από τον οποίο ερχόμαστε και στον οποίο επιστρέφουμε. Το χώμα γίνεται το υλικό της κοινής μοίρας αλλά και της κοινής ευθύνης. Το χώμα είναι το σπάσιμο της μάσκας που φοράμε και η επιστροφή στα ζωώδη ένστικτα. Ο Αντρέας Ψύλλιας με την μοναδική σκηνοθετική του ματιά μάς περιγράφει ανθρώπους που δρουν από απόγνωση και όχι από καθαρή κακία σκάβοντας ίσως ο ένας τον λάκκο του άλλου και σίγουρα ο καθένας του εαυτού του. Το χώμα εδώ δεν είναι απλώς φυσικό σκηνικό – είναι ο ίδιος ο ψυχικός και ηθικός βυθός των ηρώων. Είναι το βάρος της ενοχής, η αναπόφευκτη πτώση, η επιστροφή στην αρχέγονη ύλη, το ανεξίτηλο στίγμα που αφήνει πάνω τους ο κοινωνικός αποκλεισμός και η προσωπική διάλυση. Μέσα από αυτή τη σκηνοθετική επιλογή, η κατάρρευση του Καραβέλα δεν αποδίδεται μόνο δραματουργικά αλλά και σωματικά, οπτικά, βιωματικά. Με έναν σκηνικό κώδικα διαφορετικό από όσα έχουμε συνηθίσει ο Αντρέας Ψύλλιας καταφέρνει να μας μαγέψει με έναν τρόπο πρωτόγνωρο και αξίζει πολλά συγχαρητήρια.
Εξαιρετική η δραματουργία του Σπύρου Αναστασίνη, ο οποίος ήρθε αντιμέτωπος με ένα δύσκολο στοίχημα και το κέρδισε με μεγάλη επιτυχία. Λειτουργικοί, ευρηματικοί και απόλυτα ατμοσφαιρικοί οι φωτισμοί του Γιάννη Καραλιά. Απόλυτα ταιριαστά στην ατμόσφαιρα της παράστασης τα σκηνικά και τα κοστούμια της Αλεξάνδρας Μπαρή. Η υπέροχη μουσική της Ελένης Αληφραγκή που ερμηνεύεται ζωντανά επί σκηνής από την ίδια και τον Βαγγέλη Σταθόπουλο συνοδεύει, υπογραμμίζει και φωτίζει την ψυχοσύνθεση των ηρώων και η εξαιρετική κίνηση της Αφροδίτης Καλαφάτη λειτουργεί ως ένας ακόμα πρωταγωνιστής σε μια συναρπαστική παράσταση σωματικού θεάτρου, όπως αυτή.
Τεράστιο μερίδιο «ευθύνης» για το πόσο συναρπαστική είναι η παράσταση, φέρουν, φυσικά, οι καθηλωτικές ερμηνείες των ηθοποιών της. Με πλήρη έλεγχο των εκφραστικών τους μέσων και ενώ βρίσκονται απόλυτα ευάλωτοι πάνω στη σκηνή με μια αξιέπαινη αμεσότητα και ειλικρίνεια καταφέρνουν να μας συγκλονίσουν. Η σπουδαία αυτή ομάδα ηθοποιών είναι οι: Δάφνη Νικητάκη, Σπύρος Αναστασίνης, Αλέξανδρος Παυλίδης Ηρώ Κόκκινου, Γεωργία Σωτηριανάκου και ο Πάνος Μαλικούρτης στον ρόλο του Καραβέλα. Η ομάδα αυτή των ηθοποιών πραγματικά φαίνεται να κατάφεραν να ξεπεράσουν τα προσωπικά τους όρια και κάνουν αδιανόητα δύσκολα πράγματα να φαντάζουν απλά. Τους αξίζουν πολλά συγχαρητήρια.
Η εκμετάλλευση, η απληστία, η μοναξιά και ο αποκλεισμός, η βία, η αυταπάτη και η ψευδαίσθηση, ο κοινωνικός χλευασμός, η ερωτική απογοήτευση, η προσωπική Άβυσσος, η ταξική ανασφάλεια, η ματαίωση – όλα τα κύρια μοτίβα του μυθιστορήματος «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη αποτυπώνονται εξαίσια από την ομάδα «Αυτή κι Αυτοί».
Όταν η κοινωνία περιθωριοποιεί κάποιον, φέρει η ίδια η κοινωνία ευθύνη για τις πράξεις του ή είναι ο ίδιος απόλυτα υπεύθυνος για την πτώση του; Έχει ο άνθρωπος το δικαίωμα να επανεφεύρει τον εαυτό του ή είναι καταδικασμένος να ζει στη σκιά του παρελθόντος του; Μπορεί η ανάγκη για αγάπη και αποδοχή να οδηγήσει έναν άνθρωπο στην καταστροφή περισσότερο απ’ ό,τι το μίσος ή η απληστία;
Η παράσταση «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη σε σκηνοθεσία Αντρέα Ψύλλια στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης είναι μία από τις φρέσκιες παραστάσεις που έχουμε παρακολουθήσει με μία απόλυτα δημιουργική σκηνοθετική ματιά και εξαιρετικές ερμηνείες από όλη την ομάδα. Αναμφισβήτητα, πρόκειται για μία παράσταση διαφορετική από τις άλλες και μια παράσταση που θα θυμόμαστε για καιρό.
Ταυτότητα παράστασης
«Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα»
Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
Ομάδα «Αυτή κι Αυτοί»
Σκηνοθεσία: Αντρέας Ψύλλιας
Δραματουργία: Σπύρος Αναστασίνης
Μουσική: Ελένη Αληφραγκή
Βοηθός Σκηνοθέτη: Τάσος Χαλάς
Κίνηση: Αφροδίτη Καλαφάτη
Σκηνικά-Κοστούμια: Αλεξάνδρα Μπαρή
Φωτογραφίες-Video: Μάριος Παραδείσης
Αφίσα: Κατολέων Μαριάννα
Φωτισμοί: Γιάννης Καραλιάς
Κατασκευή Κοστουμιών: Γεωργία Καραθανάση
Επικοινωνία: Χρύσα Ματσαγκάνη
Παραγωγή: Αυτή κι Αυτοί ΑΜΚΕ
Μουσικοί επί σκηνής: Ελένη Αληφραγκή, Βαγγέλης Σταθόπουλος
Παίζουν: Δάφνη Νικητάκη, Σπύρος Αναστασίνης, Αλέξανδρος Παυλίδης Ηρώ Κόκκινου, Γεωργία Σωτηριανάκου, Πάνος Μαλικούρτης