Χρήστος Καλμαντής: το θέατρο είναι κι ένα στοίχημα με τον εαυτό μας

Συνομιλούμε με τον Χρήστο Καλμαντή, ένα από τα μέλη του 16μελούς θιάσου ηθοποιών που κάθε Τετάρτη και Πέμπτη βράδυ ζωντανεύει στη σκηνή του Vault Theatre Plus το έργο των Ignacio del Moral και Veronica Fernandez «Οι Φυλακισμένες», σε μετάφραση Μαρίας Χατζηεμμανουήλ και σκηνοθεσία Δημήτρη Καρατζιά. Πρόκειται για ένα έργο που έχει ήδη αγκαλιαστεί θερμά από το θεατρόφιλο κοινό και συζητιέται πολύ στη θεατρική Αθήνα, ενώ λόγω αυτής ακριβώς της επιτυχημένης πορείας του ανακοινώθηκε, μόλις πρόσφατα, η παράταση των παραστάσεών του μέχρι και την Πέμπτη 29 Μαρτίου.

– Συμμετέχεις ως ηθοποιός στη θεατρική παράσταση του θεάτρου Vault Theatre Plus «Οι Φυλακισμένες», μια παράσταση που εξελίσσεται σε μια από τις επιτυχίες αυτής της θεατρικής σεζόν, ενώ λόγω αυτής της επιτυχίας ανακοινώθηκε, μόλις πριν λίγες ημέρες, η παράταση των παραστάσεων μέχρι και τα τέλη Μαρτίου. Πώς αισθάνεσαι γι’ αυτό;

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά για έναν ηθοποιό από το να βλέπει τη σκληρή δουλειά και τον κόπο που μοιράστηκε με τους συναδέλφους του κατά τη διάρκεια των πολύμηνων προβών και της γενικότερης προετοιμασίας να «πιάνουν τόπο» και το κοινό να αγκαλιάζει αυτή τη συλλογική θεατρική προσπάθεια. Αν σκεφτούμε μάλιστα ότι διανύουμε κι εφέτος μια ακόμη «δύσκολη» σεζόν για τη θεατρική αγορά, το να βλέπεις να αγκαλιάζεται με θέρμη από το κοινό μια θεατρική πρόταση στην οποία έχεις πιστέψει πολύ και δίνεις, σε κάθε παράσταση, τον καλύτερό σου εαυτό, είναι ένας καλός λόγος να αισθάνεσαι ευτυχισμένος.

-Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της παράστασης που κατά τη γνώμη σου βρίσκονται πίσω από αυτή τη θερμή αποδοχή του θεατρόφιλου κοινού;

Όπως ανέφερα και πριν, πρόκειται για μια συλλογική προσπάθεια, δηλαδή αυτό που ονομάζουμε στο θέατρο «δουλειά συνόλου» κι αυτό είναι κατά τη γνώμη μου το σημαντικότερο «κλειδί» πίσω από την αποδοχή που γνωρίζει η παράστασή μας. Βάσει της «σκηνοθετικής γραμμής» και του ευρύτερου δημιουργικού οράματος του σκηνοθέτη μας Δημήτρη Καρατζιά – ένα όραμα που ενστερνιστήκαμε απολύτως και τα δεκαέξι μέλη του, πολυπληθούς είναι η αλήθεια, θιάσου μας – σ’ αυτή την παράσταση είμαστε όλοι πρωταγωνιστές και επί της ουσίας αναδεικνύουμε με τις ερμηνείες μας τον «πραγματικό πρωταγωνιστή» που δεν είναι άλλος από το ίδιο το έργο και τις πραγματικά συγκλονιστικές αλήθειές που αυτό έχει να πει. Εξάλλου, δε θα μπορούσε να είναι και πολύ διαφορετικά, αν σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για ένα τόσο καλογραμμένο και άρτιο ως προς τη δομή και την ανάπτυξη των χαρακτήρων του θεατρικό έργο – κι αυτά τα επισημαίνω και με την ιδιότητά μου του θεατρικού συγγραφέα – συνεπώς όλοι οι ηθοποιοί του θιάσου έχουμε να ενσαρκώσουμε πραγματικά πολύ ενδιαφέροντες χαρακτήρες που δε μπορούν παρά να λειτουργούν ως «μουσικά όργανα» μιας ευρύτερης «καλοκουρδισμένης ορχήστρας». Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο μάλιστα θα εντόπιζα και τη συμβολή της πραγματικά ευφυούς σκηνοθεσίας του Δημήτρη Καρατζιά. Έχοντας να διαχειριστεί έναν ασυνήθιστα πολυπληθή για τα σημερινά δεδομένα θίασο και ταυτόχρονα μια μικρή σε έκταση θεατρική σκηνή, κατόρθωσε να μετατρέψει τα υποτιθέμενα «μειονεκτήματα» σε «πλεονεκτήματα». Η χρήση του σκηνικού χώρου συμβάλλει καθοριστικά στη δημιουργία αυτής της «κλειστοφοβικής» ατμόσφαιρας φυλακών που χαρακτηρίζει την παράσταση, ενώ η απολύτως οικονομημένη παρουσία όλων μας στη σκηνή (μόνο όταν είναι αναγκαία) αποτελεί μια από τις αναγνωρισμένες αρετές του έργου. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί από το κοινό εκπλήσσονται όταν μας βλέπουν επί της σκηνής και τους δεκαέξι τη στιγμή της υπόκλισης, καθώς μόνο τότε συνειδητοποιούν τον ακριβή αριθμό των ηθοποιών του θιάσου.

-Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το έργο «Οι Φυλακισμένες» μιλάει και για το σήμερα; Είναι διαχρονικό;

Αν θέλαμε να κάνουμε μια σύντομη σύνοψη του έργου, θα λέγαμε ότι αυτό διαδραματίζεται το χειμώνα του 1950 στην Ισπανία του δικτάτορα Φράνκο και πραγματεύεται, σε μια πρώτη ανάγνωση, την πραγματικά δύσκολη ζωή μερικών γυναικών που είναι έγκλειστες, για διάφορους λόγους, σε ένα γυναικείο μοναστήρι που έχει μετατραπεί σε φυλακή (πρακτική που όντως εφάρμοζε το τυραννικό καθεστώς του Φράνκο, σε αγαστή συνεργασία με τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία φυσικά). Σε αυτή την πραγματικά τυραννισμένη ζωή των γυναικών εμπλέκονται με διάφορους τρόπους και τρεις άνδρες (τους οποίους ενσαρκώνουμε εγώ και οι άλλοι δύο άνδρες ηθοποιοί του θιάσου), ενώ σημείο – «κλειδί» για την εξέλιξη του έργου είναι η πολυπόθητη «χάρη» που διεκδικούν οι περισσότερες απ’ αυτές τις φυλακισμένες γυναίκες. Μια χάρη στο όνομα της οποίας «κάνουν πολλά» αλλά και «παθαίνουν πολλά»… Αν σκεφτούμε λοιπόν πως ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός κάθε είδους αλλά και η στέρηση της ελευθερίας, συχνά χωρίς πραγματικό λόγο, είναι ξανά δυστυχώς «συχνά φαινόμενα» σε πολλά σημεία και του «αναπτυγμένου» κόσμου, θα έλεγα πως αυτό το έργο είναι ανατριχιαστικά επίκαιρο κι έχει να μεταδώσει ένα πολύ σημαντικό ανθρωπιστικό αλλά και πολιτικό «μήνυμα», απολύτως χρήσιμο για όλους μας.

-Στην παράσταση υποδύεσαι τον «Δον Μαρτίν», δηλαδή τον καθολικό ιερωμένο αυτού του μοναστηριού – φυλακή. Μίλησέ μας για το ρόλο σου.

Ο «Δον Μαρτίν» είναι ένας χαρακτήρας με καθοριστική συμβολή στην εξέλιξη του έργου και έχω να πω ότι πραγματικά τον λάτρεψα από την πρώτη στιγμή που μου τον ανέθεσε ο σκηνοθέτης μας, καθώς έχει όλα εκείνα τα στοιχεία του ρόλου – πρόκληση που λαχταράμε να ερμηνεύουμε εμείς οι ηθοποιοί. Όπως προανέφερα, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του ο Φράνκο είχε εξασφαλίσει τη «συνεργασία» (ίσως «συνενοχή» θα ήταν η σωστότερη λέξη…) της ισπανικής ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, μετατρέποντας ακόμη και τα μοναστήρια σε φυλακές. Αυτή ακριβώς την «ένοχη συνεργασία» εκπροσωπεί με την παρουσία του στο έργο ο «Δον Μαρτίν», ο ιερέας αυτού του κολαστηρίου. Σε μια πρώτη ανάγνωση, πρόκειται για έναν «τυπικό» καθολικό ιερέα που, λόγω των προαναφερθέντων, αντί να προσφέρει παρηγοριά σ’ αυτές τις βασανισμένες γυναίκες, με την συνήθως άτεγκτη και σκληρή στάση του (στο πνεύμα και γράμμα ενός αυστηρού καθολικισμού που αξιοποιείται από ένα δικτάτορα) κάνει μάλλον ακόμη δυσκολότερη τη διαβίωση των φυλακισμένων. Εξάλλου, όπως αποκαλύπτει σε κάποιο κομβικό σημείο του έργου, είναι αναγκασμένος να ζει καθημερινά με έναν έντονο σωματικό πόνο και ο διαρκής πόνος κάνει τον άνθρωπο ακόμη πιο σκληρό, στοιχείο που αξιοποίησα φυσικά όταν «έχτιζα» το ρόλο κατά τη διάρκεια των προβών. Ωστόσο, χάρη στη διεισδυτική ματιά και την αναλόγως εμπνευσμένη καθοδήγηση του σκηνοθέτη μας Δημήτρη Καρατζιά, εντοπίσαμε και αναδείξαμε τις «ρωγμές» αυτού του πολύ ιδιαίτερου χαρακτήρα – διαδικασία που ακολουθήθηκε με όλους του χαρακτήρες του έργου – έτσι ώστε να γίνει ορατή και η «αθέατη πλευρά» του. Ειδικά σε μια από τις πιο κομβικές σκηνές για το χαρακτήρα αλλά και για ολόκληρο το έργο, ο Δον Μαρτίν αφήνει «να πέσει» για λίγο το αυστηρό «προσωπείο» του καθολικού ιερέα και εμφανίζεται ως αληθινός άνθρωπος που πονάει και ψυχικά, συναισθάνεται τον πόνο των άλλων, νιώθει ακόμη και οίκτο. Επιπλέον, προς το τέλος του έργου και μετά από μια βασική δραματική κορύφωση στην οποία είχε και ο ίδιος άμεση εμπλοκή, ο Δον Μαρτίν βιώνει μια πραγματική πτώση σε όλα τα επίπεδα. Πρόκειται για μια πτώση που γίνεται με «πολύ θόρυβο» και τον αλλάζει ριζικά, καθώς αποτελεί και μιας μορφής τιμωρία για την «ύβρη» που διέπραξε με τη σκληρή στάση του την οποία και χάνει πια οριστικά. Όλο αυτό προσδίδει στο χαρακτήρα μια τραγικότητα που παραπέμπει ευθέως σε αρχαία ελληνική τραγωδία, στοιχείο που κάνει το συγκεκριμένο ρόλο ακόμη πιο γοητευτικό.

-Όπως ανέφερες πριν, έχεις και την ιδιότητα του θεατρικού συγγραφέα. Ποια είναι η σχέση σου με τη θεατρική γραφή;

Θα περιέγραφα τη σχέση μου με τη θεατρική γραφή ως μια πραγματική «ιστορία αγάπης» που πάει αρκετά πίσω στο παρελθόν, πριν ακόμη σπουδάσω και στη συνέχεια ασχοληθώ με την τέχνη της υποκριτικής. Τα τελευταία χρόνια έχω κάνει ευτυχώς μερικά πιο αποφασιστικά βήματα στην κατεύθυνση της παρουσίασης των θεατρικών μου κειμένων. Περίπου ένα χρόνο πριν, το θεατρικό μου έργο «DemonStraitor» διακρίθηκε και εν συνεχεία παρουσιάστηκε υπό τη μορφή επαγγελματικής θεατρικής παράστασης στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ελληνικού Θεατρικού Έργου του 21ου Αιώνα. Ελάχιστους μόνο μήνες μετά, ένα άλλο θεατρικό μου έργο με τον τίτλο «Ήρωες» διακρίθηκε και παρουσιάστηκε επίσης υπό τη μορφή επαγγελματικής παράστασης (στην οποία μάλιστα ενεπλάκην και με τις ιδιότητες του σκηνοθέτη και ηθοποιού), στο πλαίσιο ανάλογου θεσμού του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου, στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Τέλος, λίγα χρόνια πριν, κάποια άλλα θεατρικά μου κείμενα είχαν παρουσιαστεί επί σκηνής στο θέατρο «Επί Κολωνώ». Βεβαίως, δε θα ήθελα να εμφανίζομαι βιαστικός στην υιοθέτηση «τίτλων» για τον εαυτό μου. Δύο ή τρία θεατρικά έργα που γίνονται ισάριθμες παραστάσεις είναι ίσως μια καλή αρχή, ωστόσο γνωρίζω καλά πως έχω ακόμη αρκετό δρόμο να διανύσω μέχρι να αρθρώσω ουσιαστικό θεατρικό λόγο – γιατί τότε μόνο αξίζει να γράφεις θέατρο κατά τη γνώμη μου, όταν έχεις κάτι πραγματικά ουσιαστικό να πεις – και σίγουρα βρίσκομαι πια σε διαδικασία διερεύνησης αυτού του «δρόμου». Γράφω λοιπόν πολύ, αλλά ταυτόχρονα γράφω και όσο πιο «στοχευμένα» γίνεται. Ο στόχος μου διπλός: από τη μία να ασχοληθώ με θέματα που με ενδιαφέρει να διερευνήσω μέσω της θεατρικής μου γραφής κι από την άλλη να εξελίξω όσο γίνεται περισσότερο το προσωπικό μου «ύφος θεατρικής γραφής», κάτι που οφείλει να κάνει κατά τη γνώμη μου όποιος γράφει θέατρο. Μάλιστα, στην προσπάθεια επίτευξης των δύο αυτών στόχων έχω, ευτυχώς, μια πολύ σημαντική βοήθεια τον τελευταίο καιρό: μόλις πρόσφατα έγινα δεκτός (καθώς επελέγη ένα θεατρικό μου κείμενο) από το πολύ σημαντικό επαγγελματικό εργαστήριο νέων θεατρικών συγγραφέων του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης, στο πλαίσιο του οποίου ερχόμαστε σε επαφή με πετυχημένους και αναγνωρισμένους επαγγελματίες του χώρου της θεατρικής γραφής, από τους οποίους αντλούμε πολύτιμη γνώση, καθοδήγηση, εμπειρία, αλλά και έμπνευση.

-Μια ακόμη από τις ιδιότητές σου όμως είναι αυτή του εκπαιδευτικού, καθώς διδάσκεις ελληνικά σε σχολεία της μέσης εκπαίδευσης, υπό την ιδιότητα του φιλολόγου. Πώς συνδυάζεται αυτή σου η ιδιότητα με το θέατρο;

Θα έλεγα ότι όχι μόνο συνδυάζεται αλλά σε μεγάλο βαθμό ενισχύεται κιόλας! Όπως λέω πολύ συχνά και στους μαθητές μου, μεταξύ πολλών άλλων, το θέατρο είναι και ένα πρώτης τάξεως «εργαλείο» για να μαθαίνουμε, να κατανοούμε τον κόσμο, να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας, γενικά να ζούμε τη ζωή μας με νόημα! Πώς θα μπορούσα λοιπόν – εγώ που διαθέτω και θεατρική εκπαίδευση – να μην αξιοποιώ και παιδαγωγικά το πανίσχυρο και καμιά φορά «μαγικό» μέσο που λέγεται «θέατρο» όταν διδάσκω γλωσσικά μαθήματα; Όσοι έχουν έστω και έμμεση σχέση με το χώρο της εκπαίδευσης γνωρίζουν πως η εποχή του δασκάλου – «ασώματης κεφαλής» που απλά στέκεται και «εκφωνεί» το μάθημά του, έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η σύγχρονη παιδαγωγική επιβάλλει η εκπαιδευτική διαδικασία να είναι μια σύνθετη και δυναμική δραστηριότητα στην οποία η μάθηση προκύπτει μέσα από τη συμμετοχή, τη δράση, το βίωμα, τη ψυχοσωματική έκφραση, στοιχεία που βρίσκονται όλα τους στο «DNA» αυτού που ονομάζουμε «θέατρο». Χωρίς υπερβολή, ο σημερινός εκπαιδευτικός οφείλει, μεταξύ άλλων, να αποτελεί σε κάποιο βαθμό και ενός είδους «performer», γι’ αυτό όσοι διαθέτουμε θεατρική παιδεία έχουμε σίγουρα στη διάθεσή μας ένα πολύ ισχυρό «εργαλείο» προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν παραλείπω λοιπόν να εμπλέκω σε κάποιο βαθμό και τον «ηθοποιό» κατά την εκπαιδευτική διαδικασία και η μέχρι τώρα εμπειρία μου λέει ότι μόνο θετικά αποτελέσματα έχει για όλους μας (διδάσκοντες και διδασκόμενους) αυτή η «εμπλοκή».

-Αυτό σημαίνει ότι κάνεις και θέατρο με τους μαθητές σου;

Ασφαλώς κι αυτό είναι το ακόμη πιο ωραίο αλλά και διασκεδαστικό για τα παιδιά σημείο της όλης διαδικασίας. Ευτυχώς εργάζομαι σε ένα πολύ καλά οργανωμένο σχολείο, όπου η τέχνη γενικότερα έχει τη θέση που της αξίζει. Πρόσφατα λοιπόν, με αφορμή κάποια σχολική εορτή, έδωσα σε μια ομάδα μαθητών μου ένα δικό μου – σύντομο και διαμορφωμένο ειδικά για την περίσταση – θεατρικό έργο, το οποίο και ανεβάσαμε στη συνέχεια υπό τη μορφή κανονικής θεατρικής παράστασης, τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών ενός σχολικού περιβάλλοντος. Τα παιδιά το ευχαριστήθηκαν, έμαθαν για το θέατρο πολύ περισσότερα πράγματα απ’ όσα θα τους δίδασκα κάνοντάς τους μόνο το σχετικό μάθημα μέσα στην τάξη, ενώ η συγκεκριμένη θεατρική ομάδα αποτέλεσε ένα «καλό πρώτο βήμα», από το οποίο αναμένεται να προκύψει και συνέχεια. Αν καταφέρω λοιπόν με μια τέτοια προσπάθεια να κάνω τους μαθητές μου να αγαπήσουν ή έστω να γνωρίσουν καλύτερα την τέχνη του θεάτρου μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς, αισθάνομαι ότι πραγματικά θα έχω πετύχει έναν πολύ σημαντικό στόχο.

-Ολοκληρώνοντας εδώ, ποια είναι τα μελλοντικά θεατρικά σου σχέδια;

Υπάρχουν μερικά σχέδια για το άμεσο και έμμεσο μέλλον, ωστόσο αυτό που έχει προχωρήσει αρκετά ώστε να μπορώ να το αναφέρω είναι ότι για τη χειμερινή θεατρική σεζόν της επόμενης χρονιάς, ο στόχος είναι να παίζω σε ένα δικό μου θεατρικό έργο που έχω ήδη ολοκληρώσει και το οποίο θα κινείται σε διαμετρικά αντίθετη κατεύθυνση απ’ αυτή στην οποία κινείται το έργο στο οποίο συμμετέχω τώρα, δηλαδή «Οι Φυλακισμένες»: θα είναι μια μαύρη κωμωδία (που ως τέτοια θα περιλαμβάνει και δραματικά στοιχεία, καθώς και στοιχεία μυστηρίου), ενώ θα εντάσσεται σαφώς στον ευρύτερο χώρο του «musical», αφού θα περιλαμβάνει, σε μεγάλες δόσεις, τραγούδι και χορό (στοιχεία με τα οποία είμαι εξοικειωμένος, καθώς ο ευρύτερος χώρος του μουσικού θεάτρου αποτέλεσε σημαντικό τμήμα των θεατρικών μου σπουδών). Ξέρω λοιπόν πως βάζω με τον εαυτό μου ένα λιγάκι δύσκολο «στοίχημα»! Ίσως επειδή πιστεύω ότι, μεταξύ πολλών και σημαντικών άλλων, το θέατρο είναι και μια αφορμή να βάζουμε πού και πού ένα στοίχημα με τον εαυτό μας, κάνοντας ό,τι καλύτερο μπορούμε για να το κερδίσουμε! Δεν είναι;