ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΧΡΥΣΟ
Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους
ΕΓΚΑΙΝΙΑ: Τρίτη 12 Νοεμβρίου 2024, ώρα: 8 μ.μ.
ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 13 Νοεμβρίου 2024 – 27 Απριλίου 2025
ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Την Τρίτη 12 Νοεμβρίου 2024 στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού εγκαινιάζεται η έκθεση «Τέχνη σε χρυσό. Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους». Η έκθεση αποτελεί μέρος της Πράξης «Οι Συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και η Σύγχρονη Δημιουργία», που έχει ενταχθεί στο Πρόγραμμα «ΑΤΤΙΚΗ» του ΕΣΠΑ 2021-2027 και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και θα διαρκέσει από τις 13 Νοεμβρίου 2024 έως τις 27 Απριλίου 2025.
Εκτός από τα αντικείμενα των συλλογών του Μουσείου Μπενάκη, η έκθεση περιλαμβάνει έργα από 30 μουσεία και Εφορείες Αρχαιοτήτων της Ελλάδας και από πέντε μουσεία του εξωτερικού.
Ο στόχος της έκθεσης είναι διττός: η παρουσίαση του ελληνιστικού κοσμήματος ως πολύσημου αντικειμένου και η διερεύνηση των τεχνικών κατασκευής του, ένα ζήτημα που σπάνια προβάλλεται σε εκθεσιακό πλαίσιο. Η μελέτη των τεχνικών πραγματοποιήθηκε από την ομάδα του Εργαστηρίου Μετάλλου του τμήματος Συντήρησης του Μουσείου Μπενάκη.
Η έκθεση επικεντρώνεται στην κοσμηματοτεχνία της ελληνιστικής περιόδου, που συμβατικά ξεκινά το 323 π.Χ., τη χρονιά του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και διαρκεί έως το 30 π.Χ., όταν η Ρώμη προσάρτησε την Αίγυπτο. Στην ελληνιστική οικουμένη, που εκτεινόταν από την Αδριατική μέχρι το Αφγανιστάν και από την Αιθιοπία μέχρι τη σημερινή Ουκρανία, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο δίκτυο βασιλείων και πόλεων. Μέσα στα όριά της ταξίδευαν συνεχώς ετερογενείς και πολύγλωσσοι πληθυσμοί, ανάμεσά τους και τεχνίτες, ανταλλάσσοντας γνώσεις και πληροφορίες. Αυτή ακριβώς η ανταλλαγή οδήγησε στην πρωτοφανή αύξηση των τεχνολογικών γνώσεων και σε μια ώσμωση πολιτισμική, καθοριστικό στοιχείο για την ανάπτυξη και την εδραίωση μιας κοινής καλλιτεχνικής έκφρασης, ορατή και στην κοσμηματοτεχνία της περιόδου.
Στα κοσμήματα των ελληνιστικών χρόνων αποτυπώνεται η πρωτόγνωρη ποσότητα χρυσού που ο Μέγας Αλέξανδρος οικειοποιήθηκε από τα θησαυροφυλάκια των Περσών βασιλέων. Η επιδεικτική έξαρση της πολυτέλειας, αισθητή στην «μπαρόκ» αισθητική τους, οι σύνθετες τεχνικές, η σχεδόν σκηνοθετημένη υπερβολή και η αυξημένη χρήση πολύτιμων και ημιπολύτιμων λίθων αντανακλούν την ιδεολογία της μοναρχίας.
Τα χρυσά κοσμήματα, που κυρίως αφορούν στο γυναικείο φύλο, προσεγγίζονται ως μέσο προβολής κοινωνικής θέσης και πλούτου, ως συνοδευτικά στα κρίσιμα στάδια του βιοτικού κύκλου (ενηλικίωση, γάμος, θάνατος), ως αντικείμενα με φυλακτικές/αποτροπαϊκές ιδιότητες, ως αναθήματα σε θεότητες, ως επένδυση οικονομικού κεφαλαίου, ως μέσο στολισμού του ενδύματος και, κυρίως, του σώματος με σκοπό την ανάδειξη της ομορφιάς.
Εκτός από τα κοσμήματα, που αποτελούν τον κεντρικό κορμό της έκθεσης, πήλινα ειδώλια και αγγεία εικονογραφούν τον τρόπο εφαρμογής τους στο ανθρώπινο σώμα.
Η έκθεση είναι διαρθρωμένη σε θεματικές ενότητες, μία από τις οποίες είναι αφιερωμένη στην τεχνολογία της ελληνιστικής χρυσοχοΐας με την παρουσίαση εργαλείων ενός κοσμηματοποιού του 2ου αι. π.Χ. Στον ίδιο χώρο προβάλλεται βίντεο που καταγράφει το αποτέλεσμα μιας πειραματικής διαδικασίας περίπου τριών χρόνων, η οποία στόχο είχε την ανακατασκευή τμήματος ενός βαρύτιμου χρυσού ελληνιστικού διαδήματος από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη. Η ανακατασκευή πραγματοποιήθηκε από τον Άκη Γκούμα, κοσμηματοποιό και μελετητή των τεχνικών της αρχαίας ελληνικής κοσμηματοτεχνίας. To βίντεο υλοποιήθηκε χάρη στην ευγενική συμβολή του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, του Σωματείου «Φίλοι του Μουσείου Μπενάκη», της εταιρείας Σεφεριάδης Πολύτιμα Μέταλλα, της εταιρείας Softone, της εταιρείας παραγωγής AbFab Productions και του Πωλητηρίου του Μουσείου Μπενάκη.
Για την εξοικείωση του κοινού με τις βασικές τεχνικές κατασκευής των ελληνιστικών κοσμημάτων προβάλλονται πέντε βίντεο-animation, τα οποία με εύληπτο τρόπο παρουσιάζουν τη διαδικασία διαμόρφωσης πέντε επιλεγμένων κοσμημάτων του Μουσείου Μπενάκη. Επιπλέον, σε προθήκη χωρίς προστατευτικό τζάμι, οι επισκέπτες, τόσο οι βλέποντες όσο και τα άτομα με απώλεια όρασης, έχουν τη δυνατότητα να αγγίξουν διαφόρων τύπων σύρματα και μήτρες για την αναπαραγωγή διακοσμητικών θεμάτων. Μέσω της αφής θα κατανοήσουν τη διαδικασία του πώς ένα επίπεδο έλασμα καταλήγει σε μια ολόγλυφη ανθρώπινη μορφή (είναι η τεχνική της έκκρουστης πίεσης). Οι κατασκευές στην προθήκη αυτή οφείλονται επίσης στον Άκη Γκούμα.
Στο κέντρο της αίθουσας δεσπόζει μεγάλο μέρος από τον λεγόμενο «Θησαυρό της Θεσσαλίας / του Καρπενησίου», που είναι μοιρασμένος ανάμεσα στο Μουσείο Μπενάκη και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Πρόκειται για εξαιρετικής τέχνης γυναικεία κοσμήματα, περίτεχνες δημιουργίες που έχουν αποδοθεί σε σημαντικό μακεδονικό εργαστήριο του 3ου-2ου αι. π.Χ. και ανήκαν μάλλον σε μέλη της μακεδονικής Αυλής.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενότητα της σύγχρονης δημιουργίας, στην οποία οκτώ καλλιτέχνες και δημιουργοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό εκθέτουν τα δικά τους έργα. Οι Peter Bauhuis, Άκης Γκούμας, Patrick Davison, Pura Ferreiro, Αναστασία Κανδαράκη, Lucia Massei, Δημήτρης Νικολαΐδης και Δέσποινα Πανταζοπούλου φιλοτέχνησαν τις δημιουργίες τους εμπνεόμενοι από ελληνιστικά κοσμήματα του Μουσείου Μπενάκη.
Την έκθεση, που επιμελείται η αρχαιολόγος Ειρήνη Παπαγεωργίου, επιμελήτρια του τμήματος Προϊστορικών, Αρχαίων Ελληνικών και Ρωμαϊκών Συλλογών του Μουσείου Μπενάκη, θα συνοδεύσει επιστημονικός κατάλογος σε δύο γλώσσες (ελληνικά και αγγλικά).
ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
ΞΕΝΑΓΗΣΕΙΣ
Στο πλαίσιο της έκθεσης, θα πραγματοποιηθούν ξεναγήσεις για το κοινό από την επιμελήτρια της έκθεσης Ειρήνη Παπαγεωργίου. Οι ξεναγήσεις του Νοεμβρίου είναι οι ακόλουθες:
Πέμπτη 21/11 στις 18:00
Σάββατο 23/11 στις 12:00
Πέμπτη 28/11 στις 18:00
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
Το Τμήμα Εκπαίδευσης του Μουσείου Μπενάκη θα παρουσιάσει προγράμματα που απευθύνονται σε παιδιά σχολικών ομάδων, ενώ εργαστήρια θα πραγματοποιηθούν για το ενήλικο κοινό, τους επισκέπτες με απώλεια όρασης και τους επισκέπτες με δυσκολίες μνήμης ή αρχόμενη άνοια.
Πληροφορίες και κρατήσεις στο Τμήμα Εκπαίδευσης, 210 3671067-69 | education@benaki.org
ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ I Κουμπάρη 1, Αθήνα I 210 3671000 Ι Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-18:00, Πέμπτη: 10:00-00:00, Κυριακή: 10:00-16:00, Κυριακή: ΚΛΕΙΣΤΑ Ι Τιμή εισιτηρίου έκθεσης: € 9, € 7.
ΠΡΟΣΟΧΗ:
Το Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού θα παραμείνει κλειστό
τη Δευτέρα 25/11/2024 λόγω τεχνικών εργασιών.
Τέχνη σε χρυσό. Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους
Συντελεστές έκθεσης
Διοργάνωση
Μουσείο Μπενάκη
Επιμέλεια
Ειρήνη Παπαγεωργίου
Σε συνεργασία με τη Μαρία Σαρρή
Συντονισμός
Μαρία Σαρρή
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός
Σπύρος Νάσαινας
Επιστημονικός σύμβουλος
Άκης Γκούμας
Μελέτη, συντήρηση και ανάρτηση εκθεμάτων
Μουσείο Μπενάκη – Τμήμα Συντήρησης: Δέσποινα Κοτζαμάνη, Μαρία-Αχτίδα Ζαχαρία, Άνθια Φωκά, Σοφία Τοσίου, Νίκος Σμυρνάκης
Γραφιστικές εφαρμογές
Ντόρα Πικιώνη
Μελέτη φωτισμού και εγκατάσταση
Χρήστος Τζιόγκας
Λήψεις από στερεομικροσκόπιο
Δρ Elsa Desplanques, ερευνητική συνεργάτης, UMR 8068 TEMPS, CNRS (για τη χρυσή περόνη και τα σκουλαρίκια με τις Μούσες του Μουσείου Μπενάκη)
Μαρία Κοντάκη, συντηρήτρια, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (για τη ζώνη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου)
Βασίλης Πασχάλης, Δέσποινα Κοτζαμάνη, συντηρητές, Μουσείο Μπενάκη (για τα κοσμήματα του Μουσείου Μπενάκη στον προθάλαμο)
Παραγωγή video animation
Lukas Winter, Ασπασία Καζέλη
Επεξεργασία Οπτικοακουστικού Περιεχομένου
AbFab Productions
Κείμενα έκθεσης
Ειρήνη Παπαγεωργίου
Επιμέλεια κειμένων στα ελληνικά
Μάρια Διαμάντη
Μεταφράσεις και επιμέλεια κειμένων στα αγγλικά
Αλεξάνδρα Ντούμα
Μεταφορές αρχαιοτήτων
MoveArt
Ασφάλιση αρχαιοτήτων
Καραβίας Underwriting Agency
Kuhn & Bülow Insurance Broker Group
Helmsauer Gruppe – Schmidt & Erdsiek’s Insurance Brokers
1st Asset Assekuranzmakler GmbH
Εκπαιδευτικά προγράμματα
Μουσείο Μπενάκη – Τμήμα Εκπαίδευσης: Μαρία-Χριστίνα Γιαννουλάτου, Μαρία Καρβουνάκη, Φωτεινή Γραμματικού, Χαρούλα Χατζηνικολάου, Μαρία Ζαμενοπούλου
Υπεύθυνη πράξης
Μαρία Θρουβάλα
Σύμβουλος διοίκησης για την πράξη
ΣΤΑΔΙΟΝ ΑΕ
Επικοινωνία
Νικολέττα Μέντη
Γραφείο τύπου
Αθηνά Ησαΐα, Βασιλεία Καραΐσκου
Στηρίγματα, ειδικοί φακοί και ανάρτηση εκθεμάτων
ΑΝΑΡΚΤΟΣ ΕΕ
Ξυλοκατασκευές
Μάνος Λιγνός
Plexiglass & κρύσταλλα
Ι. ΜΟΥΣΗΣ – Ε. ΔΑΒΑΝΕΛΟΥ Ο.Ε.
Ελαιοχρωματισμοί
Ευθύμιος Μακαρούνας
Ψηφιακές εκτυπώσεις
Νίκος Πασχαλίδης
Τρισδιάστατες εκτυπώσεις επιτύμβιων στηλών ΕΦΑ Άρτας
Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων/ΥΠΠΟ
Ενοικίαση ψηφιακού εξοπλισμού
OMIKRON ELECTRONICS
Τεχνική υποστήριξη
Αλέξανδρος Μουφλούζης, Κυριάκος Κοσμίδης
Υπεύθυνος φύλαξης
Χρήστος Καλογερόπουλος
Συντελεστές για την παραγωγή του βίντεο
Στα ίχνη ενός χρυσοχόου των ελληνιστικών χρόνων
•Άκης Γκούμας, Κοσμηματοποιός, Μεταλλοτέχνης και ερευνητής της αρχαίας τεχνολογίας
•Ειρήνη Παπαγεωργίου, Επιμελήτρια Προϊστορικών, Αρχαίων Ελληνικών και Ρωμαϊκών Συλλογών Μουσείου Μπενάκη
• Δέσποινα Κοτζαμάνη, Άνθια Φωκά, Μαρία Ακτίδα-Ζαχαρία, Εργαστήριο Συντήρησης Μετάλλου, Γυαλιού και Οστέινου υλικού Μουσείου Μπενάκη
•Παραγωγή: Μουσείο Μπενάκη
•Εικονοληψία και μοντάζ: Δημήτρης Αλεξάνδρου
•Τελικό μοντάζ: Ιώ Ανδρικοπούλου, AbFab Productions
•Η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της AbFab Productions
•Κείμενα και εκφώνηση: Ειρήνη Παπαγεωργίου
•Μετάφραση στα αγγλικά: Αλεξάνδρα Ντούμα