H Σονάτα του Σεληνόφωτος στο Θέατρο Faust
Γράφει η Βίβιαν Μητσάκου
Το 1956 ο μεγάλος μας ποιητής Γιάννης Ρίτσος γράφει την Σονάτα του Σεληνόφωτος. Το πρώτο από τα 17 πολύστιχα ποιήματα του, που αποτελούν την «Τέταρτη Διάσταση», που γράφτηκε από το 1956 έως το 1975. Η Σονάτα του Σεληνόφωτος είναι ίσως το ωραιότερο, το γνωστότερο και το πιο εμβληματικό ποίημά του και ένα από τα τέσσερα της «Τέταρτης Διάστασης» που ξεφεύγει από το αρχαιοελληνικό μοτίβο. Για την Σονάτα του Σεληνόφωτος ο Γιάννης Ρίτσος έλαβε το κρατικό βραβείο ποίησης.
Η Σονάτα του Σεληνόφωτος είναι ένας εξομολογητικός μονόλογος μιας γυναίκας που βλέπει, αισθάνεται να φτάνει στο τέλος της ζωής της. Αναπολεί με νοσταλγία, συλλογιέται πως άφησε την ζωή να περάσει τόσο γρήγορα και ικετεύει τον άγνωστο νέο να την πάρει μαζί του. Θέλει να ζήσει.
Στην σκηνή του Θεάτρου Faust, όπου παίζεται η Σονάτα του Σεληνόφωτος σε σκηνοθεσία του πολυσχιδή και πολυπράγμονα Σταμάτη Πατάκη, οι δύο ηθοποιοί βρίσκονται στις θέσεις τους, όταν μπαίνουμε στην αίθουσα. Από ένα μικρό παράθυρο το φως του φεγγαριού «λούζει» το σκοτεινό δωμάτιο.
Οι δύο ηθοποιοί στέκονται για λίγο σιωπηλοί. Η Μαρία Τζανουκάκη είναι η γυναίκα με τα μαύρα και ο Τάσος Χρυσόπουλος είναι ο νέος που εκλιπαρεί η γυναίκα να την πάρει μαζί της. Ο ποιητής δεν αναφέρει ποτέ το όνομά της, ίσως θέλοντας να δηλώσει ότι μπορεί να είναι η οποιαδήποτε μοναχική γυναίκα.
Άφησε με νάρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!
Είναι καλό το φεγγάρι – δε θα φαίνονται
Που ασπρίσαν τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις
Άφησε με ναρθω μαζί σου
Στίχοι που όλοι αγαπήσαμε και σιγοψιθυρίσαμε.
Ο Σταμάτης Πακάκης μας έχει αποδείξει ότι μπορεί να κάνει «θαύματα». Γιατί ένα μικρό «θαύμα» είναι η μεταφορά του ποιήματος αυτού στην σκηνή με την δική του αισθητική. Το ποίημα περιέχει μεγάλη θεατρικότητα και μουσικότητα. Η αφήγησή του μας δημιουργεί υπέροχες εικόνες, μοναδικές σκηνές, τις οποίες ο ταλαντούχος Σταμάτης Πακάκης κατόρθωσε να μεταφέρει με ποιοτικότητα στην σκηνή και να παρουσιάσει μια άρτια, καλοδουλεμένη, ατμοσφαιρική παράσταση, υψηλής αισθητικής. Διεισδύει με τρόπο μαγικό στα βαθειά νοήματος του αριστουργήματος του ποιητή μας και αναδεικνύει τα πολυεπίπεδα νοήματα του ποιήματος.
Το σκηνικό του θεάτρο, δημιουργία του Νίκου Παπάζογλου, είναι απλό και μας μεταφέρει σε ένα αφημένο στην φθορά του χρόνου σαλόνι της δεκαετίας του χίλια εννιακόσια πενήντα. Μία πολυθρόνα, ένα τραπέζι με πολλές φωτογραφίες, ένα μεγάλο κηροπήγιο με 10 αναμμένα κεριά, ένας μπουφές. Απλά και καθημερινά τα κοστούμια του ιδίου, με χαρακτηριστικό το μαύρο «σάλι» που τυλίγει τους ώμους της.
Η γυναίκα κάθεται στην πολυθρόνα, μοιάζει να έχει ριζώσει, να έχει γεράσει μαζί με αυτή την πολυθρόνα. Κοιτά με συγκίνηση τις φωτογραφίες που της θυμίζουν την ζωή της.
Καταλαβαίνει ότι βρίσκεται στο γέρμα της ζωής της. Αναπολεί όλα αυτά που έζησε και ονειρεύεται όλα αυτά που δεν μπόρεσε να ζήσει. Το σκοτεινό, ερειπωμένο σπίτι της την πνίγει.
Η μοναξιά της είναι αφόρητη. Μόνη σε ένα σπίτι που γερνάει μαζί της, με σκονισμένους, φθαρμένους τοίχους. Θέλει, λαχταρά να ζήσει. Εκλιπαρεί αυτόν τον άγνωστο νεαρό να την πάρει μαζί του. Να την βγάλει από τον σκοτεινό τάφο που ζει. Αλήθεια ζει; Πως άφησε τα χρόνια να περάσουν Γιατί ήταν θεατής της ζωής της και όχι η πρωταγωνίστρια; Και ο νεαρός; Υπάρχει στην πραγματικότητα, τον βλέπει στο όνειρό της, ή είναι πλάσμα της φαντασίας της; Το σημείο αυτό, ούτε ο Γ.Ρίτσος το διευκρινίζει. Αφήνει το ερώτημα να αιωρείται στην δική μας φαντασία.
«Το ξέρω πως καθένας μοναχός πορεύεται στον έρωτα,
μοναχός στη δόξα και στο θάνατο.
Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου»
Η μουσική που πλαισιώνει την παράσταση είναι πραγματικά εξαίσια. Ανήκει και αυτή στον Σταμάτη Πακάκη και αποτελεί ένα εκρηκτικό μίγμα υπέροχης μουσικής Μπετόβεν και ήχων κλασικής κιθάρας. Η κίνηση, το λίκνισμα στο χορό, είναι ένα ακόμη μεγάλο συν της παράστασης, με την υπογραφή του Σταμάτη Πακάκη.
Η γυναίκα με τα μαύρα, μελαγχολική, σκεπτική, στοχαστική διηγείται. Και ο νέος σε κάθε χτύπημα της καμπάνας, που δηλώνει και το τέλος μιας νοηματικής ενότητας του ποιήματος, πλησιάζει το κηροπήγιο και σβήνει ένα ένα τα κεριά. Ο σκηνοθέτης με τις οδηγίες του αυτές θέλει να δηλώσει ότι σιγά-σιγά φθάνει το τέλος. Και βλέποντας τις επαναλαμβανόμενες αυτές σκηνές, στο νου μου ήρθε το άλλο αγαπημένο μου ποίημα «Τα Κεριά» του Κ.Καβάφη.
Οι φωτισμοί της Αναστασίας Λουκρέζη είναι καίριοι. Το φως του φεγγαριού φωτίζει τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών.
Την Μαρία Τζανουκάκη την είχα θαυμάσει σε αρχαία τραγωδία. Αυτή όμως η σκηνική της παρουσία, θα την «σημαδέψει» για πάντα στην καλλιτεχνική της πορεία και η ερμηνεία της ως η γυναίκα με τα μαύρα, θα αποτελεί σημείο αναφοράς για επόμενα ανεβάσματα του αριστουργήματος του Γ. Ρίτσου. Δωρική, συγκινητική, με μεγάλες και δυνατές εναλλαγές συναισθημάτων, με την υπέροχη χροιά της φωνής της, τις κινήσεις του σώματός της, τις εκφράσεις του προσώπου της κάνει μια κατάθεση ψυχής με μια πληθωρική, δυναμική, σαρωτική, εκπληκτικής ομορφιάς ερμηνεία. Ναι, η Μαρία Τζανουκάκη δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας, μας καθηλώνει και εμείς την παρακολουθούμε απνευστί.
Ο νέος, Τάσος Χρυσόπουλος, σύμφωνα με την ευρηματική σκηνοθεσία του Σταμάτη Πακάκη, είναι διαρκώς επί σκηνής. Παίρνει μέρος στην παράσταση, διηγώντας μας στην αρχή και στο τέλος, τον πρόλογο και τον επίλογο του ποιήματος. Κινείται συνεχώς, βουβός την περισσότερη ώρα, άλλοτε παρασύροντας την γυναίκα με τα μαύρα σε ένα χορό, του της δίνει ζωή και μετά απότομα την βυθίζει στα σκοτάδια της ζωής της. Μια πολύ ενδιαφέρουσα, καίρια, στιβαρή, καλοζυγισμένη ερμηνεία.
Ομολογώ ότι έχω παρακολουθήσει πολλές φορές την θεατρική μεταφορά της Σονάτας του Σεληνόφωτος στο θέατρο. Είναι όμως η πρώτη φορά που ένιωσα τόσο μεγάλη συγκίνηση και φεύγοντας από το θέατρο ένιωσα την μεγαλοσύνη του λόγου του Γιάννη Ρίτσου. Εύχομαι να μπορέσω να την ξαναδώ. Είναι από τις παραστάσεις που δεν μπορείς να τις «χορτάσεις» με μια μόνο φορά. Μην την χάσετε. Είναι μία παράσταση «ποίημα». Στο Θέατρο Faust. Kαλή σας θέαση.
Ταυτότητα Παράστασης
Σκηνοθεσία-Μουσική & Κινησιολογική Επιμέλεια: Σταμάτης Πακάκης
Βοηθός Σκηνοθέτη-Χορογραφία: Νικόλας Μαρμαράς
Φωτισμοί-Φωτογραφίες-Video: Αναστασία Λουκρέζη
Σκηνικά-Κοστούμια: Νίκος Παπάζογλου
Mua: Cathy Jones
Επικοινωνία: Νατάσα Παππά
Παίζουν:
Μαρία Τζανουκάκη
Τάσος Χρυσόπουλος
Θέατρο FAUST
Trailer παράστασης: https://youtu.be/y7oX_GYtnTY