«TRUE WEST» του Σαμ Σέπαρντ
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Έχουμε, άραγε, αποδεχθεί την διττή μας ανθρώπινη φύση και ό,τι αυτό συνεπάγεται; Έχουμε συμφιλιωθεί με τα κομμάτια του εαυτού μας που δεν συνάδουν με αυτό που έχουμε επιλέξει να είμαστε; Πόσο μας καθορίζει η οικογένειά μας; Μπορούμε, άραγε, να ξεφύγουμε από μια δυσλειτουργική οικογένεια και τα βάρη του παρελθόντος και να γίνουμε ευτυχισμένοι ή πρόκειται για κάτι που θα μας καθορίζει για πάντα; Με ποιον τρόπο δημιουργούμε την ταυτότητά μας και ποια είναι η ιστορία που λέμε στον εαυτό μας για το ποιοι είμαστε στ’ αλήθεια; Αυτά και πολλά ακόμα ενδιαφέροντα ερωτήματα θέτει η υπέροχη παράσταση True West του Sam Shepard σε σκηνοθεσία Έλενας Καρακούλη στο Θέατρο Χώρα.
Ο Sam Shepard έγραψε το True West το 1980. Ο ίδιος είχε πει για το έργο του: «Ήθελα να γράψω ένα έργο για την διττή φύση των ανθρώπων, ένα έργο που δεν θα ήταν ούτε συμβολικό ούτε μεταφορικό. Ήθελα απλώς να δώσω μια γεύση του πώς είναι να έχεις δύο πλευρές. H διττή φύση μας είναι κάτι πραγματικό. Νομίζω πως εμείς οι άνθρωποι είμαστε διχασμένοι με έναν τρόπο πολύ πιο συντριπτικό από όσο μπορεί να αποκαλύψει ποτέ η ψυχολογία. Δεν είναι κάτι το χαριτωμένο. Δεν πρόκειται για κάτι μικρό και ασήμαντο που μπορούμε να ξεπεράσουμε. Είναι κάτι με το οποίο είμαστε αναγκασμένοι να ζούμε».
Η διττή μας φύση, το γεγονός ότι έχουμε δύο πλευρές αποτυπώνεται αριστοτεχνικά στην παράσταση σε σκηνοθεσία της Έλενας Καρακούλη στο Θέατρο Χώρα. Οι σκηνοθετικές επιλογές αλλά κι οι εξαιρετικές ερμηνείες των δύο πρωταγωνιστών μάς κάνουν να θυμηθούμε και την Θεωρία της Σκιάς του Carl Jung (self and shadow self), το γεγονός, δηλαδή, ότι έχουμε κάποια χαρακτηριστικά στην προσωπικότητά μας που δεν αποδεχόμαστε λόγω του ότι είναι ασύμβατα με την συνειδητή στάση που έχουμε υιοθετήσει και τα οποία δεν μπορούν να εξαφανιστούν, απλώς μένουν κρυμμένα μέχρι να αποκτήσουν την δική τους υπόσταση και να εκφραστούν. Ο Carl Jung έλεγε πως «ο καθένας φέρνει μια σκιά, και όσο λιγότερο ενσωματώνεται στη συνειδητή ζωή του ατόμου τόσο πιο σκοτεινή και πυκνή είναι η υφή της». Αυτή τη «σκιά» την βλέπουμε ξεκάθαρα καθόλη τη διάρκεια της παράστασης.
Το έργο True West εξερευνά, μεταξύ άλλων, την έννοια της ταυτότητας.
Μιλάει, επίσης, για το Αμερικανικό Όνειρο και δημιουργεί προσδοκίες για την εκπλήρωσή του μόνο και μόνο για να το αποκαθηλώσει και να συντρίψει τις προσδοκίες αυτές.
Η έρημος είναι ένα σημαντικό μοτίβο στην παράσταση και συμβολίζει αυτή την υπόσχεση μιας ζωής ελεύθερης, μιας ζωής που δεν χρειάζεται να μπει κανείς σε κουτάκια, μιας ζωής αληθινής χωρίς όρια. Αυτό είναι που ελκύει και τους δύο αδερφούς και αυτό είναι που άσκησε την ίδια ακατανίκητη έλξη στον πατέρα, ο οποίος τελικά χάθηκε στην έρημο. Ο πατέρας, αν και δεν εμφανίζεται ποτέ επί σκηνής, είναι πάντα παρών και έχει καθορίσει με τέτοιο τρόπο τα δύο αδέρφια που δυσκολεύονται να αφήσουν πίσω τους την επιρροή του. Ο Σέπαρντ έχει χρησιμοποιήσει βιογραφικά στοιχεία από τον δικό του πατέρα στη συγγραφή του έργου.
Δύο αδέρφια, ο Λη (Νίκος Ψαρράς) και ο Όστιν (Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης) συναντιούνται στο σπίτι της μητέρας τους. Ο Λη είναι διαρρήκτης, ένας outsider και ο Όστιν είναι οικογενειάρχης και συγγραφέας κινηματογραφικών σεναρίων, ένας insider. Ο Σέπαρντ εξερευνά τι σημαίνει να είναι κανείς insider και τι να είναι outsider με έναν τρόπο καθηλωτικό. Τα δύο αδέρφια θέλουν να αλλάξουν θέση, να γίνουν αυτό που είναι ο άλλος. Ίσως, τότε, να γίνουν επιτέλους ευτυχισμένοι. Στις πράξεις τους αποτυπώνεται μια σκέψη που έχουμε κάνει όλοι μας: «Θα ήμουν, άραγε,πιο ευτυχισμένος αν είχα διαλέξει άλλο δρόμο;». Ο Σέπαρντ μας απαντάει πως όχι. Ο μόνος τρόπος για να γίνουμε ευτυχισμένοι είναι να αποδεχθούμε την αληθινή μας φύση- ακόμα και τα κομμάτια του εαυτού μας για τα οποία δεν είμαστε περήφανοι. Μόνο με αυτό τον τρόπο -ίσως- να καταφέρουμε να απαλλαχτούμε και από την οικογενειακή κατάρα μιας δυσλειτουργίας που μας έχει καθορίσει. Και πάλι, δεν είναι σίγουρο ότι μπορούμε να απαλλαχτούμε εντελώς.
Η Έλενα Καρακούλη έχει αναλάβει την μετάφραση, τη δραματουργική επεξεργασία και τη σκηνοθεσία της παράστασης. Φαίνεται ξεκάθαρα ότι η Έλενα Καρακούλη έχει μελετήσει σε βάθος και έχει κατανοήσει όχι μόνο τους κύριους θεματικούς άξονες του έργου αλλά και τις απαλές εννοιολογικά αποχρώσεις του. Εξαιρετική σκηνοθετική επιλογή η επιγραφή True West, η οποία σταδιακά αποδομείται και φτάνει στο σημείο να αναγράφεται «True We», παραπέμποντας με αυτόν τον τρόπο όχι μόνο στην αποκαθήλωση του Αμερικανικού Ονείρου αλλά και στην αποκάλυψη του πραγματικού εαυτού των πρωταγωνιστών – αλλά και όλων μας. Η σκηνοθεσία της Έλενας Καρακούλη εστιάζει στην ψυχοσύνθεση των πρωταγωνιστών και στην ελκυστική ατμόσφαιρα ενός ξεσπάσματος που βρίσκεται προ των πυλών. Δίνει την δημιουργική ελευθερία στους πρωταγωνιστές της να αναπτύξουν την ευρύτατη γκάμα των εκφραστικών τους μέσων και μεταδίδει με απόλυτη επιτυχία την διττή φύση της αναμέτρησης των δύο αδερφών, οι οποίοι δεν αντιμάχονται απλώς ο ένας τον άλλον αλλά αντιμάχονται, στην πραγματικότητα, την δική τους διπλή φύση και τα κομμάτια της δικής τους προσωπικότητας που αναγνωρίζουν στον άλλον αλλά αρνούνται να αποδεχθούν ως δικά τους. Η Έλενα Καρακούλη μας παραδίδει το πορτρέτο μιας αδελφικής (ψυχολογικής αλλά και σωματικής) μονομαχίας χωρίς να καταφύγει σε κανένα κλισέ και χωρίς υστερικές δυνατές φωνές που συναντούμε συχνά σε τέτοια θεματολογία και που απλώς ενοχλούν τον θεατή χωρίς να του μεταδίδουν κανένα νόημα. Η σκηνοθεσία της είναι σκηνοθεσία ακριβείας και χρησιμοποιεί συχνά ένα υποβόσκον χιούμορ που λειτουργεί λυτρωτικά. Οι ήχοι και οι μυρωδιές (ακόμα μυρίζουμε το ψημένο ψωμί) δίνουν μία μοναδική νότα στην παράσταση. Εξαιρετική σκηνοθετική ματιά.
Ο Κωνσταντίνος Σκουρλέτης έχει αναλάβει τη σκηνογραφία της παράστασης και μας μεταφέρει με επιτυχία στο πλήρως λειτουργικό εσωτερικό της κουζίνας αλλά και στη βεράντα με τα φυτά όπου βρίσκεται το τραπέζι με τη γραφομηχανή των ηρώων. Ένα ξεχωριστό σημείο αποδίδεται στον χώρο του πιάνου αλλά και στον μουσικό επί σκηνής (Μίκης Παντελούς) με την ηλεκτρική του κιθάρα. Τα σκηνικά είναι ευφάνταστα και πλήρως λειτουργικά και μας μεταφέρουν μια πολύ ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, που δένει απόλυτα αισθητικά με την παράσταση.
Σε αυτή την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα της παράστασης συντελούν οι ενδυματολογικές επιλογές της Εβελίνας Δαρζέντα, η μουσική του Θοδωρή Οικονόμου, η κίνηση της Φαίδρας Σούτου και ο σχεδιασμός φωτισμών από τον Νίκο Βλασόπουλο.
Ένα από τα δυνατότερα στοιχεία της παράστασης είναι οι συγκλονιστικές ερμηνείες των δύο βασικών πρωταγωνιστών: του Νίκου Ψαρρά και του Μάρκου Παπαδοκωνσταντάκη αλλά και η χημεία μεταξύ τους. Τόσο απολαυστική είναι η ερμηνεία τους που συστήνεται να παρακολουθήσει κάποιος την παράσταση ακόμα και αν δεν του αρέσει καθόλου ο Σαμ Σέπαρντ ως συγγραφέας ούτε τον αφορά η θεματολογία του έργου. Η ερμηνεία των δύο πρωταγωνιστών είναι από μόνη της ένα μάθημα υποκριτικής.
Ο Νίκος Ψαρράς είναι ο Λη, ο μεγάλος αδερφός και μας αποδεικνύει για ακόμα μία φορά πως είναι ένας ηθοποιός που μεταμορφώνεται απόλυτα σε κάθε ρόλο που αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας και ποτέ δεν επαναπαύεται σε κανένα γνωστό και βολικό μοτίβο. Η εξαιρετική του ερμηνεία είναι σαγηνευτική. Η μεταμόρφωσή του απόλυτη. Με απόλυτο έλεγχο των εκφραστικών του μέσων και μη αφήνοντας τίποτα στην τύχη, ο Νίκος Ψαρράς είναι αφοπλιστικά άμεσος και ειλικρινής μέσα στην σκηνική του παρουσία. Μια ερμηνεία απολύτως συναρπαστική.
Ο Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης είναι ο Όστιν, ο μικρός αδερφός και μας γοητεύει με την ερμηνεία του και την σκηνική του παρουσία. Η εναλλαγή στη διάθεσή του και οι ψυχολογικές του μεταπτώσεις είναι απολαυστικές. Μας κερδίζει και μας πείθει απόλυτα για την αλήθεια του ρόλου του σε μία υπέροχη μεταμόρφωση.
Ο Νίκος Ψαρράς και ο Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης είναι δύο εξαιρετικοί ηθοποιοί που κατορθώνουν να αναδείξουν όλα τα κρυμμένα νοήματα του έργου και έχουν μια μοναδική χημεία μεταξύ τους πάνω στη σκηνή.
Ο Νέστορας Κοψιδάς είναι ο παραγωγός Σολ με μία πραγματικά πολύ καλή ερμηνεία διανθισμένη με δόσεις χιούμορ.
Η Αλεξάνδρα Παντελάκη είναι η μητέρα. Αν και σύντομη η εμφάνισή της στο έργο, παρόλα αυτά κατορθώνει να αφήσει το στίγμα της μεγάλης ηθοποιού και να μας μεταδώσει με απόλυτη επιτυχία τη σουρρεαλιστική πτυχή του ρόλου της μητέρας που ζει εκτός πραγματικότητας και επέστρεψε από το ταξίδι της στην Αλάσκα για να συναντήσει από κοντά τον Πικάσο- που είναι ήδη νεκρός.
Η παράσταση True West του Σαμ Σέπαρντ στο Θέατρο Χώρα σε σκηνοθεσία Έλενας Καρακούλη είναι μια παράσταση πλούσια σε νοήματα και συμβολισμούς που ευτυχεί μέσα από την ευφάνταση σκηνοθετική ματιά (που έχει σαφώς εμβαθύνει στο νόημα του έργου) αλλά και μέσα από την μοναδική της ατμόσφαιρα και τις εκπληκτικές ερμηνείες των πρωταγωνιστών της. Βαθιά νοήματα, σεβασμός στην ουσία και ρεσιτάλ υποκριτικής.
Ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση – Δραματουργική επεξεργασία – Σκηνοθεσία Έλενα Καρακούλη
Σκηνογράφος Κωνσταντίνος Σκουρλέτης
Ενδυματολόγος Εβελίνα Δαρζέντα
Μουσική Θοδωρής Οικονόμου
Κίνηση Φαίδρα Σούτου
Σχεδιασμός φωτισμών Νίκος Βλασόπουλος
Φωτογραφίες Πάτροκλος Σκαφίδας
Βοηθός σκηνοθέτη Ανθή Φουντά
Βοηθός σκηνογράφου Δήμητρα Σαρρή
Παίζουν Νίκος Ψαρράς, Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης, Νέστορας Κοψιδάς, Αλεξάνδρα Παντελάκη
Μουσικός επί σκηνής Μίκης Παντελούς