Der Wij / Βίι του Κιρίλ Σερεμπρένικοφ και του Μπόνταν Πανκρουχίν
Πώς ο πόλεμος τυφλώνει τους ανθρώπους; Πώς ο πόλεμος κάνει τον άνθρωπο απάνθρωπο; Πώς συνηθίζουμε στα πάντα, ακόμα στην φρικαλεότητα; Πώς σκουριάζει ακόμα και η ψυχή μας;
Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2023 παρακολούθησα την παράσταση «Der Wij / Βίι» του Κιρίλ Σερεμπρένικοφ και του Μπόνταν Πανκρουχίν στην Πειραιώς 260. Ένα έργο αντιπολεμικό με ποιητικότητα και συμβολισμούς. Γιατί, ίσως, η ποιητικότητα και οι συμβολισμοί μπορούν να μιλήσουν πολύ πιο άμεσα από τον ωμό ρεαλισμό όσον αφορά σε τραγικά γεγονότα που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή που μιλάμε.
Ο Ρώσος σκηνοθέτης Κιρίλ Σερεμπρένικοφ συνεργάζεται με τον Ουκρανό θεατρικό συγγραφέα Μπόνταν Πανκρουχίν και δημιουργούν ένα έργο αντιπολεμικού χαρακτήρα που περιγράφει το απάνθρωπο πρόσωπο του πολέμου. Ένα έργο ταυτόχρονα κυνικό και ποιητικό, θηριώδες και τρυφερό, βίαιο και ονειρικό. Στην παράσταση συμμετέχουν Ρώσοι, Ουκρανοί και Γερμανοί ηθοποιοί που μιλούν ο καθένας τη γλώσσα του. Η παραγωγή είναι του Thalia Theater του Αμβούργου.
Παρακολουθήσαμε στην Πειραιώς 260 μια παράσταση που μιλάει για τη φρικαλεότητα του πολέμου μέσα από συμβολισμούς και μια πινελιά από τον μαγικό ρεαλισμό της Λατινικής Αμερικής, όπου οι νεκροί ξυπνάνε από το φέρετρο, ζωντανεύουν και απαγγέλουν αποσπάσματα από τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα αλλά και που ζητείται από τον αιχμάλωτο στρατιώτη να διαβάσει στη νεκρή εγγονή ιστορίες για να κοιμηθεί. Παρακολουθήσαμε μια παράσταση ποιητική.
O ουκρανικής καταγωγής Νικολάι Γκόγκολ (1809 – 1852) έγραψε μια φανταστική νουβέλα τρόμου με τίτλο: «Ο Βίι», η οποία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1835 στον δεύτερο τόμο της συλλογής διηγημάτων του συγγραφέα με τίτλο Μίργκοροντ. Ο συγγραφέας δήλωσε πως δημιούργησε τον Βιί εμπνευσμένος από έναν λαϊκό σλαβικό θρύλο. Ο Βιί είναι ο βασιλιάς των νάνων, ένα τρομακτικό πλάσμα με μακριά βλέφαρα που αγγίζουν το έδαφος και τον εμποδίζουν να δει. Όταν όμως, καταφέρνει να ανοίξει τα βλέφαρά του (και καταφέρνει να τα ανοίξει μόνο αν κάποιος τον βοηθήσει), η ματιά του μπορεί να σκοτώσει όποιον αντικρίζει. Το βλέμμα του σκοτώνει ακαριαία και μπορεί να κάνει στάχτη μια ολόκληρη πόλη. Ο Βιί συμβολίζει τον απόλυτο τρόμο και στην παράσταση «Der Wij / Βίι» του Κιρίλ Σερεμπρένικοφ και του Μπόνταν Πανκρουχίν ο Βιί είναι ο Πόλεμος που τρομοκρατεί και σκοτώνει όποιον αντικρίζει. Είναι ο Πόλεμος, αυτό το άψυχο τέρας με τα κλειστά μάτια που δολοφονεί. Ο Βιί, ο Πόλεμος, κλέβει από τους ανθρώπους την ταυτότητα και το μέλλον τους. Άνθρωποι κλείνουν τα μάτια και πυροβολούν ο ένας τον άλλον. Άνθρωποι κλείνουν τα μάτια και δολοφονούν. Άνθρωποι κλείνουν τα μάτια και δολοφονούνται. Ο τυφλός Βιί συμβολίζει το πώς τυφλώνει τους ανθρώπους ο πόλεμος. Τι θα συνέβαινε, όμως, αν επιλέγαμε να μην κλείσουμε τα μάτια; Τι θα συνέβαινε, αν επιλέγαμε να κοιτάξουμε ο ένας τον άλλον κατάματα; Ο Ρώσος σκηνοθέτης Κιρίλ Σερεμπρένικοφ μας καλεί να τολμήσουμε να κρατήσουμε τα μάτια μας ανοιχτά.
Η παράσταση ξεκινάει σε ένα υπόγειο στην Ουκρανία, όπου ένας Ρώσος στρατιώτης που ήρθε για να σκοτώσει βρίσκεται αιχμάλωτος. Εκεί, ένας παππούς με τα τρία του εγγόνια σκέφτονται τι θα κάνουν μαζί του. Τι θα του συμβεί; Θα τον σκοτώσουν ή θα του χαρίσουν τη ζωή; Θα τον βασανίσουν πρώτα; Τι θα του συμβεί; Ο Βιί θα ανοίξει τα μάτια του και θα τον αντικρίσει ή όχι; Και μόνο η σκέψη και το δίλημμα για το τι θα συμβεί στον Ρώσο αιχμάλωτο είναι ένα ξεκάθαρο αντιπολεμικό μήνυμα.
Η παράσταση χρησιμοποιεί τη λογοτεχνία του φανταστικού για να αποδώσει τον ωμό ρεαλισμό της εμπόλεμης κατάστασης. Ο συγγραφέας και ο σκηνοθέτης επεξεργάστηκαν χιλιάδες αναφορές, ντοκιμαντέρ και βίντεο για τον πόλεμο για να δημιουργήσουν μια παράσταση όσο πιο ρεαλιστική γίνεται, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα του πολέμου. Ο σκηνοθέτης επέλεξε τον συμβολισμό και τον μαγικό ρεαλισμό ως μέσο για να ξεδιπλώσει το θέμα του και το έκανε με τρόπο αριστοτεχνικό. Μας χάρισε υπέροχες εικόνες υψηλής αισθητικής που αποτυπώθηκαν στο μυαλό μας. Η παράσταση ήταν μια παράσταση ζωντανή καθόλη τη διάρκειά της. Τόσο ζωντανή που σχεδόν μπορούσαμε να ακούσουμε τους βομβαρδισμούς και να μυρίσουμε τη μυρωδιά του πολέμου. Τόσο ζωντανή που φανταστήκαμε πώς είναι να ζεις σε ένα υπόγειο – καταφύγιο. Η διακειμενικότητα της παράστασης δεν έμεινε μόνο στη νουβέλα του Νικολάι Γκόγκολ «Ο Βίι» αλλά συνέχισε μέσα από τον «Ρωμαίο και την Ιουλιέτα» του Σαίξπηρ, χαρίζοντας μας σκηνές απόκοσμης ομορφιάς. Τα λόγια από τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα μας θύμισαν την έχθρα που είχαν οι Καπουλέτοι και οι Μοντέγοι και πώς αλληλοσκοτώνονταν χωρίς να θυμούνται ίσως πια το γιατί. Η εμβόλιμη παρουσίαση σκηνών από το σαιξπηρικό αριστούργημα μας έκανε να αναρωτηθούμε αν ζούμε σε έναν κόσμο όπου είμαστε χωρισμένοι σε Καπουλέτους και Μοντέγους και πως ένα όνομα είναι απλώς ένα όνομα και πως δεν θα έπρεπε να είναι αιτία μίσους.
Στην παράσταση παίζουν οι ηθοποιοί Filipp Avdeev, Bernd Grawert, Johannes Hegemann, Pascal Houdus, Viktoria Miroshnichenko, Falk Rockstroh, Rosa Thormeyer, Oleksandr Yatsenko και ήταν και οι οχτώ τους εξαιρετικοί, με σπουδαία σκηνική παρουσία και μεγάλη σκηνική άνεση. Συγκλονιστική η σκηνή των τριών αδερφών -στρατιωτών όπου μας περιγράφουν την εμπειρία τους από τον πόλεμο κρεμασμένοι ανάποδα αλλά και οι σκηνές με την νεκρή εγγονή. Ο Βιί εμφανίστηκε ως perfomer σε μία σκηνή υψηλής αισθητικής και μας είπε αυτό που δεν θέλαμε να ακούσουμε: πως ο άνθρωπος συνηθίζει ακόμα και την φρίκη του πολέμου. Οι ηθοποιοί μάς έπεισαν απόλυτα για την αλήθεια των ρόλων τους και μας εντυπωσίασαν με τις υποκριτικές τους ικανότητες.
Εξαιρετικοί και πολύ ιδιαίτεροι οι φωτισμοί του Sergei Kuchar αλλά και τα σκηνικά και τα κοστούμια που ανέλαβε ο σκηνοθέτης Kirill Serebrennikov . Όλα προσδίδουν μία μοναδική ταυτότητα στην παράσταση.
Η ατμόσφαιρα της παράστασης «Der Wij / Βίι» του Κιρίλ Σερεμπρένικοφ και του Μπόνταν Πανκρουχίν στην Πειραιώς 260 μας θύμισε την έννοια του «ανοίκειου» (Uncanny -Das Unheimliche) κατά τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Το ανοίκειο κατά τον Φρόυντ είναι μια ιδιαίτερη απόχρωση του τρομακτικού. Είναι το παράδοξο, το απόκοσμο, το φρικιαστικό. Μπορεί να είναι η αμφιβολία για το αν ένα ζωντανό πλάσμα είναι ένα άψυχο αντικείμενο, μπορεί να είναι ο φόβος μη χάσουμε τα μάτια μας και την όρασή μας, μπορεί να είναι η αναβίωση των νεκρών. Ο σπουδαίος σκηνοθέτης Κιρίλ Σερεμπρένικοφ μας χάρισε ακριβώς αυτή την αίσθηση του φροϋδικού ανοίκειου μέσα από τις άρτια αισθητικά σκηνές της παράστασης και μας έκανε να νιώσουμε πόσο «ανοίκειο» είναι το συναίσθημα που μας προκαλεί ο πόλεμος.
Ο Σερεμπρένικοφ είχε δηλώσει:
«Είναι σημαντικό να διαχωρίζουμε την Τέχνη από την προπαγάνδα. Η προπαγάνδα είναι ένα δηλητήριο που χύνεται ανάμεσα στους ανθρώπους. Μιλάει για τον φόβο, την καταστροφή, τον θάνατο. Η Τέχνη μιλάει για το πόσο εύθραυστοι είμαστε, για τον κύκλο της ζωής, για την αξία που έχει η ανθρώπινη ζωή. Γι’ αυτό τον λόγο, υποστηρίζω ότι δεν πρέπει να απαγορεύσουμε την Τέχνη. Το να μην ακούμε Τσαϊκόφσκι ή να μην διαβάζουμε Ντοστογέφσκι δεν θα ωφελήσει την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Είναι επώδυνο ακόμα και να ακούς τη ρωσική γλώσσα αν είσαι θύμα αυτού του πολέμου – το καταλαβαίνω και το δέχομαι. Δεν μπορούμε, όμως, να σταματήσουμε τις γλώσσες, το θέατρο, τη μουσική και τον κινηματογράφο».
Ο Κιρίλ Σερεμπρένικοφ ανεβάζει μια πολύ δύσκολη παράσταση από πολλές απόψεις και, κυρίως, επειδή αφορά σε ένα θέμα που συμβαίνει αυτή τη στιγμή που μιλάμε, στην Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Το γεγονός ότι πρόκειται για ένα θέμα που λαμβάνει χώρα τώρα, αποκλείει τη συναισθηματική απόσταση από την κατάσταση τόσο του σκηνοθέτη όσο και όλων των συντελεστών αλλά και των θεατών. Και μέσα στην αδυναμία ύπαρξης συναισθηματικής απόστασης, οι συντελεστές της παράστασης βρίσκονται στα αντίπαλα στρατόπεδα του πολέμου. Ο Κιρίλ Σερεμπρένικοφ έθεσε ένα πολύ δύσκολο καλλιτεχνικό στοίχημα και το κέρδισε με απόλυτη επιτυχία χαρίζοντάς μας μια ζωντανή παράσταση με υπέροχες ερμηνείες και άρτιες αισθητικά σκηνές.
Ο κυνισμός του πολέμου, το πώς τυφλώνεται ο άνθρωπος από τον πόλεμο αλλά και πώς σκουριάζει ακόμα και η ψυχή του είναι μερικά μόνο από τα πράγματα που θα μείνουν χαραγμένα στο μυαλό μας από την άκρως ποιητική παράσταση Der Wij / Βίι του Κιρίλ Σερεμπρένικοφ και του Μπόνταν Πανκρουχίν στην Πειραιώς 260.
Ταυτότητα παράστασης:
THALIA THEATER HAMBURG – ΚΙΡΙΛ ΣΕΡΕΜΠΡΕΝΙΚΟΦ
“Der Wij / Βίι” του Κιρίλ Σερεμπρένικοφ και του Μπόνταν Πανκρουχίν
Εμπνευσμένο από μια ιστορία του Νικολάι Γκόγκολ
ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260 (7 & 8 Ioυνίου)
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:
Σκηνοθεσία – Σκηνικά – Κοστούμια Kirill Serebrennikov
Συνεργάτρια σκηνογράφος Elena Bulochnikova
Κοστούμια Shalva Nikvashvili
Μουσική Daniel Freitag
Χορογραφία Ivan Estegneev, Evgeny Kulagin
Φωτισμοί Sergei Kuchar
Καλλιτεχνική συνεργασία Anna Shalashova
Δραματουργία Matthias Günther
Μετάφραση Kyra Heye
Παίζουν Filipp Avdeev, Bernd Grawert, Johannes Hegemann, Pascal Houdus, Viktoria Miroshnichenko, Falk Rockstroh, Rosa Thormeyer, Oleksandr Yatsenko