Το γάλα του Βασίλη Κατσικονούρη
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Η αποδοχή και η αγάπη είναι κάτι δεδομένο; Μπορεί η αγάπη να γίνει καταπιεστική; Πώς επηρεάζει μια ψυχική ασθένεια τον ίδιο τον ασθενή αλλά και τους γύρω του και τη σχέση του μαζί τους; Πώς επηρεάζει η μετανάστευση την διαμόρφωση της ταυτότητάς μας; Μπορούμε να ξεφύγουμε, άραγε, από το παρελθόν;
Η άκρως συγκινητική παράσταση «Το Γάλα» του Βασίλη Κατσικονούρη σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη και Ερμίνας Κυριαζή στο Θέατρο Σταθμός είναι μια εξαιρετική παράσταση που θέτει σημαντικά ερωτήματα και καλεί τους θεατές να αντιμετωπίσουν με ειλικρίνεια θέματα εξέχουσας σημασίας όπως αυτό της ψυχικής νόσου και των επιπτώσεών της στο ίδιο το άτομο αλλά και τους γύρω του, της μετανάστευσης και του κοινωνικού αποκλεισμού, της διαφορετικότητας. Το έργο του Βασίλη Κατσικονούρη, δεν μένει, όμως, μόνο εκεί αλλά προχωρά σε βάθος μιλώντας για ζητήματα αποδοχής αλλά και για το βάρος που φέρει ο φροντιστής ανθρώπων που πάσχουν από μία ψυχική νόσο. Μας μιλάει, επίσης, για το σύνηθες φαινόμενο κατά τα οποίο η οικογένεια ρίχνει όλο το βάρος της προσοχής και της φροντίδας σε κάποιο μέλος της που δεν είναι απόλυτα υγιές παραγκωνίζοντας πλήρως όσα μέλη της οικογένειας έχουν την υγεία τους άρα μπορούν να σταθούν στα πόδια τους και να τα καταφέρουν μόνοι τους (ενώ ταυτόχρονα στηρίζουν την οικογένεια).
Από τότε που παρακολουθήσαμε για πρώτη φορά το Γάλα στο Εθνικό Θέατρο το μακρινό 2006 μέχρι σήμερα, μπορούμε να μιλήσουμε χωρίς αμφιβολία για ένα έργο που αγγίζει τις ψυχές μας με έναν τρόπο πρωτόγνωρο και η παράσταση στο Θέατρο Σταθμός έρχεται για να επιβεβαιώσει τον κανόνα και να ανεβάσει κι άλλο τον πήχη.
Η παράσταση διηγείται την ιστορία του Λευτέρη που πάσχει από σχιζοφρένεια και της οικογένειάς του: του αδερφού του Αντώνη και της μητέρας του Ρήνας που μετανάστευσε στην Ελλάδα από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Ο Αντώνης είναι διατεθειμένος να αφήσει το παρελθόν πίσω του και να ενταχθεί πλήρως στη νέα του πατρίδα και σχεδόν απαρνείται την παλιά πατρίδα και γλώσσα ενώ ο Λευτέρης δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στη νέα αυτή πατρίδα που τόσο διαφέρει από εκείνη που αγάπησε. Η μητέρα πασχίζει να ενταχθούν τα παιδιά τους στη νέα τους πατρίδα και να έχουν μια καλύτερη ζωή. Ο Αντώνης έχει καταφέρει να απεξαρτηθεί από το «μητρικό γάλα» και τη μητέρα του ενώ ο Λευτέρης όχι. Ο Αντώνης που είναι υγιής δεν είναι αποδέκτης καμίας φροντίδας- ίσα ίσα καλείται να στηρίζει τον εαυτό του και την οικογένειά του ενώ η μητέρα του τον καλεί να «κοιτάξει τη ζωή του και να μην τον νοιάζει τι θα απογίνουν εκείνη και ο Λευτέρης» – ένα είδος passive aggressive συμπεριφοράς, ένα είδος ψυχολογικής χειραγώγησης που συναντούμε συχνά στις οικογένειες, ακόμα και σε περιπτώσεις που μπορεί να γίνεται ασυνείδητα. Ο Λευτέρης έχει ανάγκη από αγάπη και αποδοχή, κάτι που δεν λαμβάνει πάντα. Χρειάζεται κατανόηση και υποστήριξη. Ο Λευτέρης νοσταλγεί τη Ρωσία, τα τοπία της και τη γλώσσα καθώς και τις παιδικές του αναμνήσεις.
Η παράσταση «Το γάλα» του Βασίλη Κατσικονούρη σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη και Ερμίνας Κυριαζή στο Θέατρο Σταθμός είναι μια παράσταση πολύ σκληρή και ταυτόχρονα απόλυτα τρυφερή και στοργική. Είναι μια παράσταση βαθιά ψυχογραφική που λειτουργεί ως αναστεναγμός και ταυτόχρονα ως τεράστια αγκαλιά. Και αυτό οφείλεται στο ίδιο το έργο αλλά και στην εξαιρετική δουλειά που έχουν κάνει οι συντελεστές της.
Τη σκηνοθεσία της παράστασης αναλαμβάνουν ο Μάνος Καρατζογιάννης και η Ερμίνα Κυριαζή και πρόκειται για μία σκηνοθεσία που χαρακτηρίζεται από τρυφερότητα και ρεαλιστική ποιητικότητα. Η σκηνοθετική ματιά κατορθώνει να μεταδώσει στο ακέραιο τα πολλαπλά νοήματα που κρύβονται πίσω από το πολυεπίπεδο αυτό έργο (αλλά και το υποβόσκον χιούμορ) και να ρίξει άπλετο φως στον ψυχισμό των ηρώων ενώ έχει ταυτόχρονα έναν ρυθμό εξαιρετικό που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή από το πρώτο ως το τελευταίο λεπτό. Η σκηνοθεσία του Μάνου Καρατζογιάννη και της Ερμίνας Κυριαζή δεν καταφεύγει ποτέ σε κανένα κλισέ ως προς την αποτύπωση της ψυχικής ασθένειας. Αντίθετα, καταφέρνει να συναρπάσει και να κάνει τον θεατή να αφεθεί ολοκληρωτικά και να συγκινηθεί στο έπακρο, χωρίς να τον εκβιάσει ποτέ συναισθηματικά. Μια εξαιρετική σκηνοθεσία.
Τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι του Άγγελου Αγγελή και μας μεταφέρουν με επιτυχία στον χώρο και την εποχή διεξαγωγής των γεγονότων. Μια κουζίνα τόσο λιτή όσο και λεπτομερής με όλα τα απαραίτητα για να μεταφέρει την απαραίτητη ατμόσφαιρα είναι ο κύριος χώρος της ιστορίας. Η μουσική του Νεοκλή Νεοφυτίδη αγκαλιάζει την παράσταση με τρυφερότητα και προκαλεί έντονα συναισθήματα στον θεατή και οι φωτισμοί του Άγγελου Παπαδόπουλου φωτίζουν αποτελεσματικά το ύφος της παράστασης και τον ψυχισμό των ηρώων.
Ένα ακόμα καθοριστικό στοιχείο για την επιτυχία της παράστασης είναι οι καθηλωτικές ερμηνείες των ηθοποιών της.
Ο Μάνος Καρατζογιάννης είναι ο Λευτέρης, ο μικρός αδερφός που πάσχει από σχιζοφρένεια και αποτυπώνει τον περίπλοκο ψυχισμό του ήρωά του με έναν τρόπο τόσο συνταρακτικά ειλικρινή και βαθύ που ανατριχιάζει. Έχοντας πλήρη έλεγχο των εκφραστικών του μέσων κατορθώνει να μεταδώσει όλες τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ήρωα που υποδύεται μέσα από τη φωνή του, το βλέμμα του και το σώμα του με τρόπο άμεσο που καθηλώνει. Ο Μάνος Καρατζογιάννης στο Γάλα δίνει ένα ρεσιτάλ ερμηνείας που αξίζει πολλά συγχαρητήρια.
Ο Δημήτρης Πασσάς είναι ο Αντώνης, ο μεγάλος αδερφός της οικογένειας που προσπαθεί να απεγκλωβιστεί από τον ασφυκτικό κλοιό της οικογένειάς του και να φτιάξει για τον εαυτό του ένα καλύτερο μέλλον. Ο Δημήτρης Πασσάς χαρίζοντάς μας μια εξαιρετική ερμηνεία κατορθώνει να αποτυπώσει τα αντικρουόμενα συναισθήματα του (επιφανειακά μόνο ψυχρού) ήρωά του και τις αχνές αποχρώσεις των σκέψεων και των πράξεών του με τεράστια επιτυχία.
Η Στέλλα Γκίκα είναι η Ρήνα, η μητέρα των δύο αγοριών και με μια συγκλονιστική ερμηνεία μάς μεταδίδει όλη την τρυφερότητα και τον αγώνα της μητέρας που προσπαθεί να προστατέψει το παιδί της από τον πόνο. Η υπέροχη ερμηνεία της Στέλλας Γκίκα λειτουργεί πραγματικά σαν ένα μητρικό χάδι για όλους τους θεατές.
Η Ελένη Σακκά είναι η αρραβωνιαστικιά του Αντώνη που γίνεται η αφορμή για να βγουν πολλά θέματα στην επιφάνεια. Μια ερμηνεία απόλυτα πειστική που χαρακτηρίζεται από μία απλότητα και μια ζεστασιά.
Kι εκεί απάνω στη γραμμή τον αγκαλιάζει και μένουν αγκαλιασμένοι. Κι ο κόσμος όλος να ξεσπά σε φωνές και ζήτω, κι η μπάλα να ‘ναι πάνω στη γραμμή, ούτε μέσα έξω. Δεν έχει καμιά σημασία πια αν είναι γκολ ή όχι.
Τα θέματα αυτά που πραγματεύεται ο Βασίλης Κατσικονούρης στο Γάλα ήταν θέματα – ταμπού για την Ελλάδα του 2003 και δυστυχώς, παρά τις πολλές θετικές αλλαγές, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον παραμένουν θέματα – ταμπού και σήμερα, στην Ελλάδα του 2025. Μπορεί να μιλάμε πιο ανοιχτά για θέματα ψυχικής ασθένειας και μετανάστευσης, όμως σε ποιο βαθμό ο μετανάστης και ο ψυχικά ασθενής νιώθει σήμερα πραγματική αποδοχή; Σε ποιο βαθμό, όποιος προσπαθεί να διαμορφώσει την ταυτότητά του και να βάλει ως προτεραιότητα τον εαυτό του για να προστατεύσει την δική του ψυχική υγεία, δεν θεωρείται σήμερα ψυχρός, αναίσθητος και εγωιστής; Σε ποιο βαθμό μπορεί κάποιος να έχει κάποιον δικό του άνθρωπο σε ένα κέντρο ψυχικής υγείας χωρίς να θεωρείται πως δεν θέλησε ποτέ να τον φροντίσει ο ίδιος αλλά προτιμούσε να τον ξεφορτωθεί; Σε ποιο βαθμό ένας ψυχικά ασθενής νιώθει στην καθημερινότητά του αγάπη που δεν είναι περιοριστική αλλά απελευθερωτική; Το Γάλα είναι ένα έργο με πολλά κρυμμένα νοήματα και η παράσταση στο Θέατρο Σταθμός κατάφερε να τα φωτίσει όλα με έναν απρόσμενα ευαίσθητο και αποτελεσματικό τρόπο.
Η παράσταση «Το γάλα» του Βασίλη Κατσικονούρη σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη και Ερμίνας Κυριαζή στο Θέατρο Σταθμός είναι μια συγκλονιστική παράσταση που ευτυχεί μέσα από την εξαιρετική σκηνοθεσία και τις συνταρακτικές ερμηνείες των ηθοποιών της. Η παράσταση «Το γάλα» είναι μια παράσταση σπαρακτική που καταφέρνει να αποδώσει με εξαιρετική ακρίβεια αυτή την δυσερμήνευτη έννοια του «μαλακού» (το γάλα στα ρωσικά λέγεται «μαλακό») και μας θυμίζει αυτό που χαρακτήριζε ο Aldous Huxley στο «Νησί» ως «απαλά» και «ελαφρά»: «Είναι σκοτάδι γιατί προσπαθείς πάρα πολύ. Πιο απαλά. Μάθε να κάνεις τα πάντα ελαφρά. Ναι, αισθάνσου ελαφρά ακόμα κι αν αισθάνεσαι βαθιά. Άσε τα πράγματα να γίνουν με ελαφράδα και ελαφρά αντιμετώπισέ τα. Ελαφρά, ελαφρά- είναι η καλύτερη συμβουλή που μου έδωσαν ποτέ. Να πετάξεις το φορτίο και να προχωρήσεις. Υπάρχουν κινούμενες άμμοι γύρω σου, που γλείφουν τα πόδια σου, που προσπαθούν να σε τραβήξουν στο φόβο και στην αυτολύπηση και στην απελπισία. Γι’ αυτό χρειάζεται να περπατάς ελαφρά».
Η παράσταση «Το Γάλα» είναι μια παράσταση που θα σε συγκινήσει βαθιά και θα διαταράξει την ησυχία σου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, μια παράσταση συναισθηματικά σαρωτική και ταυτόχρονα μαλακή και απαλή όπως η αίσθηση που σου δίνει ως βρέφος το μητρικό γάλα και ως ενήλικα η αγκαλιά της μητέρας. Μια παράσταση συνταρακτική που δεν πρέπει να χάσει κανείς και ελπίζουμε να συνεχιστεί για πολλά χρόνια ακόμα.
Να μπορούσε να ξαναγίνει
Δεν μπορεί να ξαναγίνει
Tίποτα δεν ξαναγίνεται ρε Λευτέρη
Ταυτότητα παράστασης:
Θέατρο Σταθμός
Σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης – Ερμίνα Κυριαζή
Ερμηνεύουν: Στέλλα Γκίκα, Μάνος Καρατζογιάννης, Δημήτρης Πασσάς, Ελένη Σακκά
Σκηνικά – κοστούμια: Άγγελος Αγγελής
Μουσική: Νεοκλής Νεοφυτίδης
Φωτισμοί: Άγγελος Παπαδόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Φίλιππος Παπαθεοδώρου
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή, Σπύρος Περδίου
Βίντεο προώθησης: Ηλίας Μόσχοβας
Παραγωγή: Πολιτισμός Σταθμός Θέατρο