«ΤΗΕ DUMB WAITER» του Χάρολντ Πίντερ
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Πώς είναι να βρίσκεσαι σε απόλυτη άγνοια για το τι συμβαίνει στα αλήθεια και να είσαι υποχρεωμένος να ακολουθείς πιστά εντολές, τις οποίες δεν καταλαβαίνεις ή με τις οποίες μπορεί να μην συμφωνείς; Έχουμε στα αλήθεια ελεύθερη βούληση ή είμαστε πιόνια σε ένα παιχνίδι κάποιου συστήματος που δεν κατανοούμε; Πώς είναι να ελέγχεται όλη σου η ύπαρξη από αόρατες δυνάμεις; Μέχρι πού μπορείς να φτάσεις για να αποδειχθείς πιστός σε μία εξουσία που φοβάσαι; Αυτά και πολλά ακόμα ερωτήματα θέτει το έργο The dumb waiter του Χάρολντ Πίντερ στην παράσταση που σκηνοθετεί η Δανάη Σπηλιώτη στο Θέατρο Σημείο.
Δύο πληρωμένοι δολοφόνοι, ο Μπεν και ο Γκας, είναι κλεισμένοι σε ένα υπόγειο δωμάτιο και περιμένουν τις οδηγίες από τα αφεντικά τους για το τι πρέπει να κάνουν μετά. Περνούν τον χρόνο τους μιλώντας για θέματα καθημερινά ενώ έρχονται κάποιες μυστηριώδεις παραγγελίες που εντείνουν την αγωνία. Οι άντρες είναι ανήμποροι να κατανοήσουν τον κόσμο στον οποίο ζουν και ακόμα πιο ανήμποροι στο να τον ελέγξουν.
Τι σημαίνει, όμως, «The dumb waiter»; Πρόκειται για έναν ανελκυστήρα μικρών φορτίων που χρησιμοποιείται σε κουζίνες εστιατορίων για την μεταφορά γευμάτων από την κουζίνα στον χώρο εστίασης: το χαζό γκαρσόνι. Πρόκειται για ένα λογοπαίγνιο, καθώς θα μπορούσε να σημαίνει και τον ανόητο ή/και βουβό, αυτόν που περιμένει κάτι. Αυτός ο μηχανισμός του dumb waiter αντιπροσωπεύει την εξουσία καθώς ορίζει τις πράξεις των δύο ηρώων και προκαλεί αγωνία στον θεατή. Συμβολίζει μια αόρατη δύναμη, έναν αόρατο έλεγχο που ασκείται από ένα σύστημα εξουσίας.
Το θεατρικό έργο The dumb waiter του Χάρολντ Πίντερ γράφτηκε το 1957 και έκανε πρεμιέρα το 1960. Το μονόπρακτο αυτό έργο χαρακτηρίζεται από την αίσθηση του παραλόγου, της αγωνίας και του μαύρου χιούμορ και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του Θεάτρου του Παραλόγου. Θίγει θέματα επικοινωνίας και εξουσίας και εκφράζει την ανθρώπινη υπαρξιακή αγωνία. Μέσα από καθημερινές συζητήσεις για θέματα που εκ πρώτης όψεως μπορεί να φαίνονται βαρετά ή κοινότυπα ο Πίντερ εξερευνά την υπαρξιακή αγωνία που διακατέχει το ανθρώπινο είδος. To θεατρικό έργο The dumb waiter έχει χαρακτηριστεί ως «κωμωδία της απειλής» (ένας όρος που επινοήθηκε από τον κριτικό Irving Wardle), καθώς χαρακτηρίζεται από μία ανάμειξη χιούμορ και κινδύνου.
Το Θέατρο του Παραλόγου είναι ένα θεατρικό είδος που άνθισε κυρίως τη δεκαετία του 1950 και περιλαμβάνει κείμενα γνωστών θεατρικών συγγραφέων όπως ο Samuel Beckett και ο Eugène Ionesco. Το Θέατρο του Παραλόγου παρουσιάζει ανθρώπους σε σουρρεαλιστικές καταστάσεις που, στην ουσία, εκφράζουν τον παραλογισμό της ανθρώπινης ύπαρξης και την αβεβαιότητα στην μεταπολεμική Ευρώπη.
Το θεατρικό έργο The dumb waiter του Χάρολντ Πίντερ μας θυμίζει το έργο Περιμένοντας τον Γκοντό του Μπέκετ, αφού παρατηρούμε δύο άντρες να περιμένουν αλλά διαφέρει στο γεγονός ότι στο The dumb waiter είναι εμφανής η αίσθηση του κινδύνου και της επερχόμενης απειλής. Επίσης, ενώ στο Περιμένοντας τον Γκοντό υπάρχει η έμφαση στην αναμονή, στο The dumb waiter η έμφαση είναι στην αγωνία και σε θέματα εξουσίας.
Το έργο συνδέεται, επίσης, εννοιολογικά με τη φιλοσοφία του Jean-Paul Sartre και τον υπαρξισμό όσον αφορά στη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης, στην ελευθερία και στο παράλογο που διακρίνει τη ζωή.
Στην παράσταση θίγονται θέματα εξουσίας και ιεράρχησης, θέματα επικοινωνίας (και μη επικοινωνίας) αλλά και η αδυναμία να συνδεθεί κανείς ουσιαστικά με τον άλλο. Διερευνάται η έλλειψη νοήματος στη ζωή και η ανάγκη για έναν σκοπό αλλά και το ηθικό δίλημμα του να ακολουθεί κάποιος εντολές χωρίς να αμφισβητεί ποτέ αν αυτό που κάνει είναι καλό ή κακό. Το έργο λειτουργεί ως σύμβολο της τυφλής υπακοής σε μία εξουσία αλλά και της ανάγκης για ανάληψη ευθύνης των επιλογών που κάνουμε. Μήπως είμαστε όλοι κλειδωμένοι σε ένα υπόγειο χωρίς να μπορούμε να βρούμε τρόπο διαφυγής;
Η Δανάη Σπηλιώτη αναλαμβάνει τη σκηνοθεσία της παράστασης και μας παραδίδει ένα άρτιο πιντερικό έργο με την ανάλογη ατμόσφαιρα και με προσοχή στη λεπτομέρεια. Η σκηνοθεσία της Δανάης Σπηλιώτη εστιάζει στα νοήματα του έργου και σε αυτή την αίσθηση ανασφάλειας και κινδύνου. Μένει πιστή στο πιντερικό σύμπαν και καταφέρνει να μας μεταδώσει όλα τα κρυμμένα νοήματα του έργου με απόλυτη επιτυχία, χρησιμοποιώντας αριστοτεχνικά τις γνωστές πιντερικές σιωπές.
Τα σκηνικά και τα κοστούμια αναλαμβάνει ο Πάρις Μέξης. Είναι λιτά και άκρως λειτουργικά, όπως ακριβώς θα ήθελε ο Πίντερ, ο οποίος επιλέγει λιτούς σκηνικούς χώρους ως μέρος των ιστοριών του για να μιλήσει για θέματα περίπλοκα και να να δημιουργήσει αυτή την αίσθηση της απειλής που διακατέχει τα έργα του. Δύο κρεβάτια και ένας dumb waiter, δηλαδή ένας ανελκυστήρας μικρών φορτίων που μεταφέρει τρόφιμα από την κουζίνα στον χώρο εστίασης είναι αρκετά για να δημιουργηθεί η αίσθηση του κλειστού χώρου χωρίς παράθυρα και η αίσθηση της επερχόμενης απειλής. Η μουσική του Δημήτρη Χατζηζήση και οι φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα συμβάλλουν στη δημιουργία αυτής της μοναδικής ατμόσφαιρας.
Από τα πιο δυνατά χαρτιά της παράστασης και το στοιχείο που πραγματικά την απογειώνει είναι οι εξαιρετικές ερμηνείες του Αντώνη Καφετζόπουλου και του Μιχάλη Τιτόπουλου. Και οι δύο ηθοποιοί κατορθώνουν να κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή κάθε λεπτό της παράστασης και να αποκαλύψουν όλα τα κρυμμένα νοήματα του έργου με τρόπο απόλυτα περίτεχνο. Οι πιντερικές σιωπές της παράστασης είναι σιωπές γεμάτες από νοήματα και ουσία και προωθούν τη δράση ακόμα περισσότερο και από τα μέρη όπου η δράση είναι παρούσα.
Ο Αντώνης Καφετζόπουλος μας αποδεικνύει για ακόμα μία φορά πόσο σπουδαίος ηθοποιός είναι. Απόλυτα παρών κάθε στιγμή του έργου και με μία παρουσία μαγνητική αναπαριστά με εξαίρετο τρόπο το πιντερικό σύμπαν και μας πείθει απόλυτα για την αλήθεια του ρόλου του Μπεν. Το πρόσωπό του εκφράζει με τρόπο διάφανο όσα οι λέξεις κρύβουν πίσω τους.
Ο Μιχάλης Τιτόπουλος είναι, επίσης, εξαιρετικός στον ρόλο του. Με αφοπλιστική απλότητα και ειλικρίνεια στη σκηνική του παρουσία μάς πείθει απόλυτα στον ρόλο του Γκας. Μια δυναμική ερμηνεία με εξαιρετικά αντανακλαστικά και με πλήρη έλεγχο των εκφραστικών του μέσων.
Η χημεία των δύο ηθοποιών είναι αξιοσημείωτη και όλη η παράσταση μοιάζει με έναν αγώνα τένις από δύο αριστοτέχνες του είδους. Είναι σαφές ότι πρόκειται για μία παράσταση όπου οι ηθοποιοί έχουν μελετήσει πολύ και με απόλυτο σεβασμό το κείμενο και τον συγγραφέα και έχουν δουλέψει πολύ τη σχέση μεταξύ τους με εξαίσια για τον θεατή αποτελέσματα.
Η παράσταση The dumb waiter σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη είναι μία εξαιρετική παράσταση που ευτυχεί μέσα από το σεβασμό και την προσοχή στο σύμπαν του Πίντερ από πλευράς σκηνοθεσίας αλλά και τις εξαιρετικές ερμηνείες των δύο πρωταγωνιστών που κατάφεραν να αναδείξουν τα πλούσια κρυμμένα νοήματα σε ένα έργο όπου κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο ούτε δεδομένο. Μια παράσταση όπου ο χρόνος για τους ήρωες που είναι εγκλωβισμένοι σε ένα ανήλιαγο υπόγειο ο χρόνος περνάει βασανιστικά αργά αλλά για τον θεατή ο χρόνος περνάει εξωπραγματικά γρήγορα. Μια απολαυστική μαύρη κωμωδία απειλής που προβληματίζει και θέτει πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα χωρίς να μας δίνει έτοιμες τις απαντήσεις- και αυτό είναι από μόνο του κάτι σπουδαίο.
«Πας σ’ ένα μέρος που δεν έχεις ξαναπάει, υπάρχει ένα κλειδί, μια τσαγιέρα, δε βλέπεις ψυχή. Εκτός από τον τύπο που μπαίνει. Κάνεις τη δουλειά, φεύγεις. Μόνο περιμένουμε. Ε, Μπεν;»
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος
Σκηνοθεσία: Δανάη Σπηλιώτη
Σκηνικά-Κοστούμια: Πάρις Μέξης
Μουσική: Δημήτρης Χατζηζήσης
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Βοηθός για κείμενο: Βαγγέλης Πρασσάς
Κατασκευή σκηνικού: Φάνης Κουλούρης
Φωτογραφίες promo: Μαριλένα Αναστασιάδου
Μακιγιάζ promo: Ειρήνη Γάτου
Επικοινωνία & Γραφείο Τύπου: Μαρία Τσολάκη
Διαφήμιση-Social Media: RENEGADE MEDIA, Βασίλης Ζαρκαδούλας
Διεύθυνση και εκτέλεση παραγωγής: Kart Productions
Παραγωγή: Τεχνηχώρος
Διανομή: Αντώνης Καφετζόπουλος, Μιχάλης Τιτόπουλος