Στο διπλανό δωμάτιο ή το έργο του δονητή της Sarah Ruhl
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Πώς η άγνοια και η καταπίεση της σεξουαλικής επιθυμίας επηρεάζουν την προσωπική ευτυχία και την ανθρώπινη σύνδεση; Τι ρόλο παίζει η επιστήμη στη διαμόρφωση κοινωνικών αντιλήψεων για την φύση της γυναικείας σεξουαλικότητας; Σε ποιο βαθμό οι προκαταλήψεις του παρελθόντος συνεχίζουν να επηρεάζουν σήμερα τις συζητήσεις γύρω από τα θέματα ψυχικής υγείας; Πόσο έχει αλλάξει η κατανόηση της γυναικείας επιθυμίας από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα; Πώς οι προσδοκίες της κοινωνίας έρχονται σε αντίθεση με τις προσωπικές μας επιθυμίες;
Αυτά και πολλά ακόμα ενδιαφέροντα ερωτήματα θέτει η εξαιρετική παράσταση «Στο διπλανό δωμάτιο ή το έργο του δονητή» της Sarah Ruhl σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη στο Θέατρο Βρετάνια, η οποία μας υπενθυμίζει με έναν ευαίσθητο και τρυφερό τρόπο πως αυτό που αναζητούμε, τελικά, όλοι είναι μια βαθύτερη συναισθηματική και πνευματική σύνδεση με τον άλλον. Διψάμε για αληθινή επικοινωνία, στοργή και κατανόηση και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να τα αποκτήσουμε όλα αυτά είναι η καλύτερη κατανόηση του εαυτού μας και των αναγκών μας. Πρόκειται για μια παράσταση που δε μιλάει μόνο για τη σεξουαλικότητα αλλά και για τη μοναξιά που μπορεί να νιώθει κανείς μέσα σε μια σχέση, την πανανθρώπινη ανάγκη για αγάπη και για όλες μας τις επιθυμίες που συνηθίζουμε να κρύβουμε σε ένα «διπλανό δωμάτιο».
Η συγγραφέας Sarah Ruhl τοποθετεί την ιστορία της στη βικτωριανή εποχή, στα τέλη του 1880. Βρισκόμαστε μερικά χρόνια μετά την εφεύρεση του ηλεκτρισμού. Ένας καταξιωμένος γιατρός, ο Δρ. Γκίβινγκς, έχει αφιερωθεί στη θεραπεία γυναικών – και περιστασιακά ανδρών – που υποφέρουν από «υστερία», χρησιμοποιώντας μια καινοτόμο ηλεκτρική συσκευή, τον ηλεκτρικό δονητή. Ο ίδιος είναι ενθουσιασμένος με την ανακάλυψή του και βλέπει με θαυμασμό πώς η συσκευή αυτή προκαλεί στις ασθενείς του αυτό που τότε περιγραφόταν ως «ευτυχισμένοι παροξυσμοί» (αυτό που σήμερα αποκαλούμε οργασμούς). Παρά την αφοσίωσή του στην ιατρική και την οξυδέρκειά του στις ανάγκες των ασθενών του, ο γιατρός αδυνατεί να αντιληφθεί και να κατανοήσει τις συναισθηματικές δυσκολίες των γύρω του αλλά και της ίδιας του της γυναίκας, η οποία λόγω της παθητικότητας του άντρα της νιώθει συναισθηματικά αποκομμένη από εκείνον και προσπαθεί να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει στο «διπλανό δωμάτιο». Το ζεύγος Γκίβινγκς θα αναγκαστεί να επανεξετάσει τη σχέση του, όπως και τι σημαίνει τελικά να αγαπάς κάποιον πραγματικά.
Η παράσταση μέσα από το αστείρευτο χιούμορ της φωτίζει ζητήματα όπως η καταπίεση της γυναικείας σεξουαλικότητας και η έλλειψη κατανόησης της γυναικείας επιθυμίας.
Ας μιλήσουμε λίγο για ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία, για να κατανοήσουμε καλύτερα την ιστορία που μας διηγείται η συγγραφέας. Οι γιατροί τον 18ο και τον 19ο αιώνα χρησιμοποιούσαν συσκευές δόνησης για τη θεραπεία της «υστερίας», την οποία θεωρούσαν ως το πιο κοινό πρόβλημα υγείας μεταξύ των γυναικών της εποχής. Η υστερία ήταν ένας ιατρικός όρος που αναπτύχθηκε για να περιγράψει την εκδήλωση ψυχικής ή συναισθηματικής δυσφορίας μιας γυναίκας. Η υστερία ως ασθένεια διαψεύστηκε από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία το 1952 αλλά μέχρι τότε γινόταν χρήση του όρου αυτού για να περιγραφεί οποιαδήποτε ψυχική ασθένεια στις γυναίκες (όπως η κατάθλιψη, η αγχώδης διαταραχή και πολλές άλλες).
Από πού προήλθε, όμως, αυτή η ιδέα; Ας πάμε ακόμα πιο πίσω στην ιστορία. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της δυτικής ιατρικής, συνέβαλε σημαντικά στη διαμόρφωση αυτών των αντιλήψεων για τη γυναικεία υστερία, ένα φαινόμενο που συνδέεται ιστορικά με τη μήτρα. Η έννοια της «υστερίας» προέρχεται από την ελληνική λέξη «ὑστέρα», που σημαίνει μήτρα. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής, λοιπόν, η υστερία ήταν μια γυναικεία πάθηση που σχετιζόταν με τη λειτουργία της μήτρας και την επιρροή της στο σώμα και το νου. Ο Ιπποκράτης πίστευε ότι η μήτρα μπορούσε να μετακινηθεί μέσα στο σώμα της γυναίκας, μπορούσε να περιπλανηθεί πιέζοντας άλλα όργανα και προκαλώντας διάφορα σωματικά και ψυχικά συμπτώματα. Ο λόγος αυτής της μετακίνησης ήταν ότι η μήτρα ήταν ανικανοποίητη και στεγνή και αυτό συνέβαινε όταν η γυναίκα δεν είχε σεξουαλική δραστηριότητα ή δεν έκανε παιδιά. Αυτή, λοιπόν, η «περιπλανώμενη μήτρα» θεωρούνταν υπεύθυνη για ασθένειες που οι άντρες γιατροί της εποχής δεν μπορούσαν να εξηγήσουν ακόμα με άλλον τρόπο. Ένας έντονος πονοκέφαλος σε μια γυναίκα, για παράδειγμα, σήμαινε πως η μήτρα είχε μετακινηθεί στο κεφάλι και ο μόνος τρόπος για να θεραπευτεί ήταν η σεξουαλική διέγερση. Έτσι, δημιουργήθηκε αυτή η θεραπεία της υστερίας που χρησιμοποιούσαν οι γιατροί την βικτωριανή εποχή (αν και κάποιοι θεωρούν πως πρόκειται για μια ιστορική παρανόηση και πως στην πραγματικότητα οι γιατροί προέτρεπαν τους άντρες αυτών των γυναικών να κάνουν τη θεραπεία ή τις γυναίκες μόνες τους- αυτό, όμως, δεν θα μας απασχολήσει εδώ σήμερα).
Το γυναικείο σώμα ως αχαρτογράφητη περιοχή στη βικτωριανή εποχή. Πόσο χαρτογραφημένη περιοχή είναι, άραγε, το γυναικείο σώμα σήμερα, τόσους αιώνες μετά, ενώ γνωρίζουμε ότι μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισε να μελετάται ιατρικά το γυναικείο σώμα και μέχρι πρότινος οι έρευνες απευθύνονταν αποκλειστικά στον ανδρικό οργανισμό; Πόσο χαρτογραφημένη περιοχή αποτελεί σήμερα η γυναικεία σεξουαλικότητα και πόσο ανοιχτά μπορούμε να μιλάμε για αυτήν τόσους αιώνες μετά;
Η συγγραφέας Sarah Ruhl αξιοποιεί αυτά τα ιστορικά γεγονότα για να μιλήσει για την καταπίεση της γυναικείας σεξουαλικής επιθυμίας αλλά και για την πραγματική αγάπη και την συναισθηματική σύνδεση.
Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης αναλαμβάνει την μετάφραση και τη σκηνοθεσία της παράστασης στο Θέατρο Βρετάνια. Η εξαιρετική μετάφραση μάς παραδίδει ένα κείμενο με αστείρευτο χιούμορ που ρέει ο λόγος αβίαστα.
Η σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη είναι ευφάνταστη και απόλυτα δημιουργική και ρίχνει φως όχι μόνο στην ξεκαρδιστικά αστεία πλευρά της παράστασης αλλά και στα βαθύτερα νοήματα που κρύβει πίσω της. Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης με την εξαιρετικά ευφυή σκηνοθετική του ματιά απογειώνει την παράσταση (το κείμενο από μόνο του δεν θα μπορούσε να κατορθώσει κάτι τέτοιο αν έλειπε η αριστοτεχνική σκηνοθεσία με τον εξαιρετικό ρυθμό και την άψογα «χορογραφημένη» σκηνική παρουσία των πρωταγωνιστών). Ο Μαρκουλάκης μας χαρίζει μια εξαιρετικά καλοκουρδισμένη παράσταση τόσο ξεκαρδιστικά αστεία όσο και απεριόριστα τρυφερή. Μια υποδειγματική σκηνοθεσία σε μία παράσταση που μέσα από το χιούμορ μιλάει για ζητήματα εξόχως σημαντικά.
Υπέροχη η μουσική του Μίνωα Μάτσα, συνοδεύει αρμονικά την παράσταση. Εξαιρετικά τα σκηνικά της Αθανασίας Σμαραγδή. Μας μεταφέρουν με απόλυτη επιτυχία στην εποχή που διαδραματίζονται τα γεγονότα της ιστορίας και είναι λεπτομερή και αξιοθαύμαστα. Η επιλογή για διαίρεση της σκηνής σε δύο ξεχωριστούς χώρους (το ιδιωτικό ιατρείο και το σαλόνι του σπιτιού) ενισχύει ακόμα περισσότερο την αντίθεση ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο βίο και την απόκρυψη της γυναικείας σεξουαλικότητας, ως θέμα που κρύβουμε «κάτω από το χαλί. Τα κοστούμια της Κλαιρ Μπρέισγουελ είναι λεπτομερή και ακριβή ως προς την εποχή και ο σχεδιασμός των φωτισμών από την Στέλλα Κάλτσου κατορθώνει να φωτίσει την ψυχοσύνθεση των ηρώων και να μας χαρίσει πολύ τρυφερές στιγμές.
Ένα από τα πολύ δυνατά στοιχεία της παράστασης είναι οι ερμηνείες των πρωταγωνιστών της.
Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης είναι ο Δρ. Γκίβινγκς και πραγματικά δίνει τον καλύτερό του εαυτό σε έναν ρόλο που μοιάζει να είναι γραμμένος για τον ίδιο. Εξαιρετικά αστείος και ευαίσθητος, με σπάνια κωμικά αντανακλαστικά και μία γλυκιά τρυφερότητα στην ερμηνεία του, μας κερδίζει με τρόπο απόλυτο και μας φέρνει κι εμάς σε μία «υστερία» μέσα από το υστερικό γέλιο που κυριαρχεί σε όλη την αίθουσα. Μια εξαιρετική ερμηνεία που θα θυμόμαστε για καιρό.
Η Γαλήνη Χατζηπασχάλη είναι η Κάθριν Γκίβινγκς, η γυναίκα του Δρ Γκίβινγκς. Μια πραγματικά εξαιρετική ερμηνεία που καθηλώνει και προσφέρει αστείρευτο γέλιο και στιγμές συγκίνησης. Η Γαλήνη Χατζηπασχάλη αξιοποιεί όλα της τα εκφραστικά μέσα, μιλάει μέσα από το σώμα της, τα μάτια της, το βλέμμα της και μαγνητίζει. Μια υπέροχη ερμηνεία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δύο πρωταγωνιστές Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης και Γαλήνη Χατζηπασχάλη έχουν μια μαγική χημεία μεταξύ τους επί σκηνής.
Ο Δημήτρης Σαμόλης είναι ο καλλιτέχνης Λέο Ίρβινγκ που μας κερδίζει με την φρεσκάδα του και την ειλικρίνειά του.
Η Κωνσταντίνα Κλαψινού, η κυρία Ντάλντρι που πάσχει από «υστερία», είναι πραγματικά απολαυστική με μια υπέροχη ερμηνεία σε έναν ρόλο αρκετά δύσκολο που εκείνη αντιμετωπίζει με χιούμορ και αλήθεια.
Ο Δημήτρης Δεγαίτης είναι ο κύριος Ντάλντρι και μας πείθει απόλυτα για τον ήρωα που υποδύεται.
Η Ελευθερία Μπενοβία, η νοσοκόμα Άννυ, είναι απολαυστική σε έναν ρόλο που ενώ μιλάει λίγο, αποκτάει αμέσως μια σημαντική θέση στην παράσταση.
Η Δανάη Ομορεγκιέ Νεάνθη στον ρόλο της τροφού Ελίζαμπεθ είναι αληθινή και συγκινητική.
Πίσω από την κωμωδία και το άφθονο γέλιο, η παράσταση «Στο διπλανό δωμάτιο ή το έργο του δονητή» είναι μια παράσταση που μιλάει για το ουσιαστικό «μαζί», για την βαθιά συναισθηματική σύνδεση και για την αγάπη που οδηγεί στην πραγματική ένωση και είναι σαν να συμβουλεύει τους ανθρώπους να ανοίξουν πραγματικά την καρδιά τους. Η παράσταση «Στο διπλανό δωμάτιο ή το έργο του δονητή» είναι ένα έργο διεισδυτικό ως προς την ανθρώπινη φύση που μας κάνει να αντιμετωπίσουμε με στοργή την άγνοια των προηγούμενων γενιών ως προς την επιθυμία και την πραγματική σύνδεση και μέσα από αυτή την στοργή μάς κάνει να τολμήσουμε να δούμε πραγματικά τον εαυτό μας στον καθρέφτη και να αναρωτηθούμε: πόσο καλύτερα γνωρίζουμε εμείς αυτά τα θέματα μετά από τόσους αιώνες; Πόσο καλά γνωρίζουμε τον εαυτό μας και τις επιθυμίες μας και τι κάνουμε για να τις σεβαστούμε έξω από τα κουτάκια που θέτει η κοινωνία; Πόσο καλά γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι σήμερα τι σημαίνει να αγαπάς πραγματικά;
Η παράσταση «Στο διπλανό δωμάτιο ή το έργο του δονητή» στο Θέατρο Βρετάνια σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη είναι μια απόλυτα διασκεδαστική και πολυεπίπεδη παράσταση με εξαίρετο ρυθμό που ευτυχεί μέσα από την αριστοτεχνική σκηνοθεσία, τις υπέροχες ερμηνείες και τα σημαντικά ζητήματα που αναδεικνύει. Μια παράσταση πραγματικά απολαυστική.
Ταυτότητα παράστασης:
Θέατρο Βρετάνια
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης
Μουσική: Μίνως Μάτσας
Σκηνικά: Αθανασία Σμαραγδή
Κοστούμια: Κλαιρ Μπρέισγουελ
Σχεδιασμός φωτισμών: Στέλλα Κάλτσου
Φροντιστήριο – κοστούμια: Βασιλική Τσιλιγκρού
Βοηθός σκηνοθέτη: Άρτεμις Δούρου
Βοηθός Μουσικού: Ιόλη Σιφονίου
Βοηθός Ενδυματολόγου: Εύα Κουρελιά
Art work: Mike Rafail
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή, Δομνίκη Μητροπούλου
Trailer παράστασης: Χρήστος Συμεωνίδης
Επικοινωνία – προβολή: Μαρκέλλα Καζαμία
Παραγωγή: Θεατρικές Επιχειρήσεις Κάρολου Παυλάκη
Παίζουν:
Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, Γαλήνη Χατζηπασχάλη, Δημήτρης Σαμόλης. Κωνσταντίνα Κλαψινού, Δημήτρης Δεγαίτης, Ελευθερία Μπενοβία, Δανάη Ομορεγκιέ Νεάνθη