Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου του Εντουάρ Λουί
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Πώς μπορεί ένα προσωπικό τραύμα να μετατραπεί σε συλλογικό; Πώς μπορεί η σχέση ενός γιου με τον πατέρα του να καταλήξει σε μία σπαρακτική συλλογική θεατρική εμπειρία; Πώς μπορεί μια θεατρική παράσταση πολιτικού χαρακτήρα να λειτουργεί ταυτόχρονα και ως παράσταση απόλυτα ποιητική; Ο Χρήστος Θεοδωρίδης σκηνοθετεί την παράσταση «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» του Εντουάρ Λουί και έχει όλες τις απαντήσεις.
Ο Γάλλος συγγραφέας Εντουάρ Λουί, γνωστός για τις φορτισμένες συναισθηματικά αυτοβιογραφικές του αφηγήσεις, έγραψε το 2018 το τρίτο του βιβλίο με τίτλο «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» (Qui a tué mon père) που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αντίποδες (μετάφραση: Στέλα Ζουμπουλάκη) και εμείς έχουμε τη χαρά να ζήσουμε την θεατρική του διασκευή από την Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων. Να σημειωθεί πως ενώ ο συγγραφέας Εντουάρ Λουί, αυτό το «εκδοτικό φαινόμενο», δεν γράφει θεατρικά έργα, όλα του τα έργα έχουν διασκευαστεί για το θέατρο.
Μια σχέση μεταξύ πατέρα και γιου που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην αποδοχή και την απόρριψη, ένα βλέμμα που αναζητά διακαώς την επιβεβαίωση και ένα σπαρακτικό «Κοίτα, μπαμπά, κοίτα» που ανατριχιάζει τους θεατές και τους αναγκάζει να κάνουν ακριβώς αυτό: Να κοιτάξουν τους ηθοποιούς, να κοιτάξουν την σχέση με τους δικούς τους γονείς, να κοιτάξουν την κοινωνία, να κοιτάξουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη, να κοιτάξουν κατάματα την αλήθεια.
Κάθε μέρα, όταν πλησίαζα στο δρόμο μας, σκεφτόμουν το αυτοκίνητό σου και ευχόμουν από μέσα μου: κάνε να μην είναι εκεί, κάνε να μην είναι εκεί, κάνε να μην είναι εκεί.
Η ιστορία είναι, ουσιαστικά, μια αφήγηση του γιου, όπου μέσα από τις αναμνήσεις του αποκαλύπτει πτυχές της σχέσης του με την οικογένειά του. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας στο βιβλίο του: «Το γεγονός πως μιλά ο γιος και μόνο αυτός είναι κάτι βίαιο και για τους δυο τους: ο πατέρας στερείται τη δυνατότητα να αφηγηθεί την ίδια του τη ζωή και ο γιος θα ήθελε μια απάντηση που δεν θα λάβει ποτέ». Θα καταφέρει, άραγε, ο γιος να πάρει τις απαντήσεις που χρειάζεται μέσα από την δική του αφήγηση και τις αναμνήσεις του;
Το βράδυ εκείνης της συναυλίας άρχισα να λαχανιάζω πολύ αλλά δεν ήθελα να τα παρατήσω, δεν ξέρω για πόση ώρα συνέχιζα, επέμενα. Κοίτα, μπαμπά, κοίτα. Τελικά σηκώθηκες και είπες: πάω έξω να κάνω ένα τσιγάρο. Σε είχα πληγώσει.
Μια ιστορία για την αποδοχή που όλοι έχουμε ανάγκη, για την αγάπη άνευ όρων, για την πολιτική βία που λαμβάνει χώρα στην καθημερινότητά μας. Μια αυτοβιογραφική αφήγηση που δεν κρύβει μέσα της πικρία αλλά τρυφερότητα, αγάπη, ευαισθησία. Μια αυτοβιογραφική αφήγηση που κρύβει μέσα της τη δύναμη της συγχώρεσης.
«Είμαστε αυτό που δεν κάναμε, επειδή ο κόσμος ή η κοινωνία μας εμπόδισαν», ακούμε στην παράσταση. Η αλήθεια είναι ότι δεν είμαστε μόνο όσα κάναμε και όσα είπαμε. Είμαστε, επίσης, όσα δεν κάναμε ενώ θέλαμε να τα κάνουμε, όσα δεν κάναμε ενώ το οφείλαμε στον εαυτό μας, όσα δεν είπαμε ενώ η αλήθεια των ανείπωτων έβραζε μέσα μας. Πολύ συχνά αποφασίζουμε να βγάλουμε έναν άνθρωπο από τη ζωή μας για όλα όσα δεν έκανε και όχι για όλα όσα έκανε. Η απουσία μιας πράξης δεν είναι απουσία- είναι από μόνη της πράξη. Όσα δεν κάναμε, μας καθορίζουν. Και – αν είμαστε αρκετά τυχεροί- μας κινητοποιούν.
Η φράση του Εντουάρ Λουί «Είμαστε αυτό που δεν κάναμε, επειδή ο κόσμος ή η κοινωνία μας εμπόδισαν» συνομιλεί με τη φράση του Σαρτρ «Είμαι αυτό που δεν είμαι» στο βιβλίο του «Το είναι και το μηδέν» (Being and Nothingness). Με αυτή του τη φράση, ο Σαρτρ μας υπενθυμίζει την περιπλοκότητα της ανθρώπινης συνείδησης και της ταυτότητας που δίνουμε στον εαυτό μας. Αυτή η ιδέα εντοπίζεται στον κεντρικό πυρήνα του Υπαρξισμού, όπου ισχύει ότι υπάρχουμε ως συνειδητά όντα έχοντας την ελευθερία να αυτοπροσδιοριζόμαστε. Με πιο απλά λόγια, η ταυτότητά μας δεν είναι κάτι προκαθορισμένο ούτε σταθερό κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Είναι αποτέλεσμα των εμπειριών μας και των αποφάσεων που παίρνουμε καθημερινά και εμπεριέχει μια ρευστότητα, δηλαδή, αλλάζει και εξελίσσεται. Οι φράσεις «Είμαι αυτό που δεν είμαι» από το βιβλίο του Σαρτρ «Το είναι και το μηδέν» και «Είμαστε αυτό που δεν κάναμε, επειδή ο κόσμος ή η κοινωνία μας εμπόδισαν» από το βιβλίο του Εντουαρ Λουί «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» έχουν βαθιές συνδέσεις, καθώς αντικατοπτρίζουν παρόμοιες φιλοσοφικές ιδέες που αφορούν την ανθρώπινη ταυτότητα και τον ρόλο του περιβάλλοντος στη διαμόρφωσή αυτής της ταυτότητας. Ενώ η φράση του Σαρτρ αναδεικνύει την ιδέα ότι η ταυτότητά μας δεν είναι σταθερή ή προκαθορισμένη, αλλά διαμορφώνεται μέσω των επιλογών μας και των πράξεών μας, αντίστοιχα, η φράση του Εντουαρ Λουί αναδεικνύει την ιδέα ότι οι περιορισμοί που θέτει ο κόσμος ή η κοινωνία μπορούν να επηρεάσουν τις επιλογές μας, επομένως να περιορίσουν και την εξέλιξή μας και την ταυτότητά μας. Και κάπως έτσι ο θεατής καλείται να αναρωτηθεί: Ποιες είναι αυτές οι περιοριστικές πεποιθήσεις που μας έχει επιβάλλει η οικογένεια, το περιβάλλον και η κοινωνία και μας εμποδίζουν να εξελιχθούμε και να διαμορφώσουμε την (πραγματική) ταυτότητά μας;
Είναι σαφές πως το έργο του Εντουάρ Λουί δεν είναι μόνο ένα πολιτικό έργο. Είναι, επίσης, ένα έργο βαθιά φιλοσοφικό και άκρως ποιητικό.
[…] τίποτα δεν ήταν πια βίαιο, γιατί τη βία δεν την ονόμαζες βία,
την ονόμαζες ζωή, δεν την ονόμαζες, ήταν εκεί, ήταν.
Το έργο «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» πραγματεύεται τόσο το προσωπικό τραύμα όσο και το συλλογικό – κοινωνικό τραύμα, αφού μιλάει για την επίδραση των πολιτικών αποφάσεων στις ζωές των ανθρώπων και μας εξηγεί πώς οι προσωπικές τραυματικές εμπειρίες είναι συχνά αποτέλεσμα γενικότερων κοινωνικών θεμάτων και πολιτικών επιλογών.
το λέγες και το ξανάλεγες δεν καταλαβαίνω γιατί να είμαστε διαφορετικοί από τους άλλους
Ο Χρήστος Θεοδωρίδης αναλαμβάνει τη σκηνοθεσία της παράστασης και μαζί με την Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου αναλαμβάνουν από κοινού την δραματουργία, στην οποία κάνουν θαυμάσια δουλειά. Ο ίδιος αναλαμβάνει και την μουσική επιμέλεια.
Όσον αφορά στη σκηνοθεσία του Χρήστου Θεοδωρίδη, έχει γίνει μια δουλειά εξαιρετική και μιλάμε με σιγουριά για μία από τις πιο εμπνευσμένες σκηνοθεσίες που έχουμε παρακολουθήσει στο θέατρο μέχρι σήμερα. Ο Χρήστος Θεοδωρίδης παίρνει στα χέρια του τη νουβέλα του Εντουάρ Λουί, ένα αρκετά αφηγηματικό κείμενο, όπου μιλάει μόνο ο γιος της οικογένειας και την μετατρέπει σε μια παράσταση καθόλου στατικά αφηγηματική. Την μετατρέπει σε μία παράσταση, όπου οι δύο ηθοποιοί εναλλάσσουν συνεχώς ρόλους επί σκηνής με τρόπο αριστοτεχνικό. Η συνεχής εναλλαγή ρόλων ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές προσδίδει μία μαγική ρευστότητα. Οι σιωπές στην παράσταση έχουν απόλυτο δυναμισμό και είναι πολυεπίπεδες και με αυτό τον τρόπο ο Χρήστος Θεοδωρίδης μάς υπενθυμίζει με μία σπάνια τρυφερότητα το βάρος όσων δεν λέγονται και την δυναμική του ανείπωτου. Ο ρόλος της σιωπής στην παράσταση μας θυμίζει τα ίδια τα λόγια του πρωταγωνιστή-γιου: «Έχω ξεχάσει σχεδόν όλα όσα σου είπα, όταν ήρθα να σε δω την τελευταία φορά. Θυμάμαι, όμως, όλα εκείνα που δεν σου είπα». Αξιομνημόνευτη και η σπουδαία εναλλαγή στο ρυθμό κατά τη διάρκεια της παράστασης. Ο Χρήστος Θεοδωρίδης με μία σπάνια συναισθηματική ευφυΐα μας χαρίζει μία παράσταση- εμπειρία που θα θυμόμαστε για πολλά χρόνια.
Η μουσική επιμέλεια από τον ίδιο συνιστά μια πολύ αρμονική πινελιά που δίνει στην παράσταση μια πολύ ιδιαίτερα ατμόσφαιρα και μας μεταδίδει έντονα συναισθήματα. Από το «Ella, elle l’a» ως το «Désenchantée», όλες οι μουσικές επιλογές συνέβαλαν στην δημιουργία μιας μοναδικής ποιότητας για την παράσταση.
Η χορογραφία είναι της Ξένιας Θεμελή. Η Ξένια Θεμελή έχει κάνει υπέροχη δουλειά και μας χαρίζει μια χορογραφία που μένει καρφωμένη στο μυαλό του θεατή και που συγκινεί βαθύτατα, μια χορογραφία που αναδεικνύει το ταλέντο των ηθοποιών και που δένει αρμονικά με την ατμόσφαιρα της παράστασης. Η χορογραφία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της και σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για ένα στοιχείο εμβόλιμο που θα μπορούσε να θεωρηθεί περιττό. Αντίθετα, μας χαρίζει μία πολύ φορτισμένη συναισθηματικά σκηνή. Εξαιρετική δουλειά.
Τα σκηνικά και τα κοστούμια αναλαμβάνει η Τίνα Τζόκα. Μας μεταφέρει με επιτυχία στο σπίτι της οικογένειας μέσα από σκηνικά λιτά που αντικατοπτρίζουν την ένδεια που περιγράφει την καθημερινότητά τους. Ένα κρεβάτι, ένα κομοδίνο με το φωτιστικό, δύο πίνακες ζωγραφικής, ένας καλόγερος με παλτό, μία κουζίνα και μία πόρτα που οδηγεί στον έξω κόσμο είναι αρκετά για να νιώσει ο θεατής την συναισθηματική οικειότητα που χρειάζεται. Ο λιτός σκηνικός χώρος μετατρέπεται σε ένα πεδίο που μπορεί να χωρέσει πολλά δυνατά συναισθήματα και η ένδεια που περιγράφει λειτουργεί αντιστρόφως ανάλογα με την αφθονία σε τρυφερότητα και συγκινησιακή φόρτιση. Τα κοστούμια είναι λιτά όταν χρειάζεται και εντυπωσιακά όταν χρειάζεται (όταν γίνονται σύμβολο της αποδοχής και της αγάπης άνευ όρων).
Ο Τάσος Παλαιορούτας κάνει τον σχεδιασμό φωτισμών δίνοντας στην παράσταση μια πολύ ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, που ταιριάζει αρμονικά με το όλο εγχείρημα και αγκαλιάζει τη σκηνοθεσία.
Στην παράσταση πρωταγωνιστούν ο Γιώργος Κισσανδράκης και ο Διονύσης (Ντένης) Μακρής, όπου εναλλάσσουν ρόλους με αξιοσημείωτη άνεση, μοναδικό συντονισμό και μεγάλη επιτυχία. Μέσα από την εναλλαγή ρόλων, μπαίνουν και οι ίδιοι στη θέση κάθε προσώπου της ιστορίας και μας κάνουν να δούμε την μοναδική τους οπτική. Και οι δύο ηθοποιοί μας εντυπωσιάζουν με την διαχείριση των εκφραστικών τους μέσων και των δεξιοτήτων τους. Είναι άμεσοι, αληθινοί και απόλυτα παρόντες. Δεν υποδύονται ρόλους. Γίνονται οι ρόλοι. Αξιοσημείωτες οι σιωπές τους αλλά και η κίνησή τους καθόλη τη διάρκεια της παράστασης αλλά και στη χορογραφία. Η μακρά σιωπή τους στην έναρξη είναι μαγνητική. Οι ηθοποιοί προκαλούν έντονα συναισθήματα χωρίς να εκβιάζουν ποτέ συναισθηματικά τον θεατή έχοντας εξαιρετικές εναλλαγές στο ρυθμό τους. Η όλη παρουσία τους στη σκηνή αποτελεί δείγμα πολύ καλού θεάτρου και ρεσιτάλ ερμηνείας.
Η παράσταση «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» σε σκηνοθεσία Χρήστου Θεοδωρίδη και με πρωταγωνιστές τον Γιώργο Κισσανδράκη και τον Διονύση (Ντένη) Μακρή είναι μια παράσταση- εμπειρία, μια παράσταση ποιητική, μια παράσταση μαγική. Αξίζει να σημειώσω ότι την έχω δει ήδη δύο φορές (μία σε κάθε θεατρική στέγη) και σκοπεύω να την παρακολουθήσω πολλές φορές ακόμα. Πρόκειται για μία παράσταση που συγκινεί βαθιά τον θεατή, μία παράσταση όχι απλώς συγκινητική αλλά σπαρακτική, για μία παράσταση που θα κουβαλάμε μέσα μας για χρόνια και που ελπίζουμε να παίζεται για πολλά χρόνια ακόμα. Πρόκειται για μία παράσταση για την οποία ως θεατές νιώθουμε βαθιά ευγνωμοσύνη.
Ένα υστερόγραφο:
Η Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων είναι ομάδα θεάτρου που ιδρύθηκε από τον σκηνοθέτη Χρήστο Θεοδωρίδη και τη χορογράφο Ξένια Θεμελή το 2009. Το 2017 ο ηθοποιός Ντένης Μακρής έγινε μέλος της ομάδας. Τακτικοί συνεργάτες της Ορχήστρας των Μικρών Πραγμάτων είναι η Τίνα Τζόκα ως ενδυματολόγος και σκηνογράφος και η Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου ως δραματουργός και μεταφράστρια. Ο Γιώργος Κισσανδράκης είναι από τους ηθοποιούς που συνεργάζονται με την Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων.
Σε εκείνους που τα έχουν όλα, δεν έχω δει ποτέ οικογένεια να πηγαίνει στη θάλασσα για να γιορτάσει μια πολιτική απόφαση, επειδή για κείνους η πολιτική δεν αλλάζει σχεδόν τίποτα. Το συνειδητοποίησα όταν πήγα να ζήσω στο Παρίσι, μακριά από σένα: οι κυρίαρχοι μπορούν να παραπονιούνται για μια αριστερή κυβέρνηση, μπορούν να παραπονιούνται για μια δεξιά κυβέρνηση, αλλά καμία κυβέρνηση δεν τους διαλύει ποτέ τα σωθικά, καμία κυβέρνηση δεν τους τσακίζει ποτέ τη μέση, καμία κυβέρνηση δεν τους κάνει ποτέ να πάνε στη θάλασσα. Η πολιτική δεν αλλάζει τη ζωή τους ή την αλλάζει ελάχιστα. Είναι παράξενο, εκείνοι ακριβώς ασκούν την πολιτική ενώ η πολιτική δεν έχει σχεδόν καμία επίδραση στη ζωή τους. Για τους κυρίαρχους η πολιτική είναι συνήθως “ζήτημα αισθητικής”: ένας τρόπος να σκέφτονται τον εαυτό τους, ένας τρόπος να βλέπουν τον κόσμο, να συγκροτούν το πρόσωπό τους. Για εμάς, ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου.
Θέατρο Προσκήνιο
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Επί σκηνής:
Γιώργος Κισσανδράκης, Διονύσης (Ντένης) Μακρής
Κείμενο: Εντουάρ Λουί
Μετάφραση: Στέλα Ζουμπουλάκη
Σκηνοθεσία: Χρήστος Θεοδωρίδης
Δραματουργία: Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου – Χρήστος Θεοδωρίδης
Χορογραφία: Ξένια Θεμελή
Σκηνικά – Κοστούμια: Τίνα Τζόκα
Μουσική επιμέλεια: Χρήστος Θεοδωρίδης
Σχεδιασμός φωτισμών: Τάσος Παλαιορούτας
Φωτογραφίες – Video: Αναστασία Γιαννάκη