Ο ΓΛΑΡΟΣ του Αντον Τσέχωφ
Γράφει η Βίβιαν Μητσάκου
Ο Δημήτρης Καραντζάς αναμετριέται για τρίτη χρονιά με τον Άντον Τσέχωφ. Μετά τις «Τρεις Αδελφές» (2020) και τον «Θείο Βάνια» (2023) φέτος στο Θέατρο Προσκήνιο μας παρουσιάζει μέσα από την ανατρεπτική και ευφυέστατη ματιά του τον «Γλάρο». Φαίνεται ότι ο Δημήτρης Καραντζάς έχει μελετήσει με μεγάλη προσοχή και έχει εντρυφήσει στους ήρωες του Τσέχωφ και μας παρουσιάζει, κατά την γνώμη μου, την ωραιότερή του παράσταση πάνω στα έργα του Τσέχωφ.
Ο Γλάρος, το έργο που ο ίδιος ο Τσέχωφ χαρακτήρισε «Κωμωδία σε 4 πράξεις», γράφτηκε το 1895. Ανέβηκε για πρώτη φορά στην Αγία Πετρούπολη το 1896 όπου γνώρισε παταγώδη αποτυχία. Το 1898 ανέβηκε στην Μόσχα. Ο θρίαμβος που σημείωσε η παράσταση δικαίωσε τον Τσέχωφ.
Όλα τα έργα του Τσέχωφ τελειώνουν με έναν αποχαιρετισμό. Στον Γλάρο ο αποχαιρετισμός κορυφώνει το δράμα. Ο Γλάρος ανήκει στον ρωσικό ρεαλισμό. Στο έργο υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των παραδοσιακών αξιών και των νέων ιδεών που προβάλλουν στην ρωσική κοινωνία της εποχής του.
Ο Richard Peace υποστηρίζει πως και ο Τριγκοριν και ο Τρέπλιεφ είναι καθρέφτες της αυτοεικόνας του Τσέχωφ. Θεωρείται ότι το έργο είναι αυτοβιογραφικό.
Ο Τσέχωφ επηρέασε την σύγχρονη δραματουργία. Τα έργα του διαποτίζονται από καλοσύνη, συμπόνια, τρυφερότητα. Δεν υπάρχουν συνταρακτικά γεγονότα. Οι ήρωές του είναι άνθρωποι καθημερινοί, τις περισσότερες φορές απογοητευμένοι από την ζωή, κάνουν όνειρα που ματαιώνονται, ερωτεύονται ανθρώπους που δεν ανταποκρίνονται. Οι ήρωες του Γλάρου είναι διανοούμενοι, φτασμένοι ηθοποιοί, συγγραφείς, νεαρές κοπέλες που ονειρεύονται να ξεφύγουν από την αποπνικτική ατμόσφαιρα της υπαίθρου. Βρίσκονται σε ένα κτήμα με θέα την λίμνη. Όλοι έχουν όνειρα για μια καλύτεροι ζωή. Ανεκπλήρωτα όνειρα, απελπισμένοι έρωτες, μελαγχολία, έλλειψη αγάπης, φόβος για τα γηρατειά. Όλα αυτά τα συναισθήματα διακατέχουν τους ήρωες του Γλάρου.
Παρακολουθούμε την πρώτη θεατρική παράσταση που ετοιμάζει ο Τρέπλιεφ (Αινείας Τσαμάτης) σαν να βρισκόμαστε στα παρασκήνια του θεάτρου. Ο Τρέπλιεφ κοιτάζει με αγωνία τα σκηνικά, κατεβαίνει στην πλατεία για να ελέγξει αν όλα είναι όπως τα προγραμμάτισε. Τακτοποιεί τις καρέκλες που θα καθίσουν οι θεατές. Οι υπόλοιποι ηθοποιοί (θεατές του έργου του Τρέπλιεφ), τριγυρνούν πάνω στην σκηνή, κατεβαίνουν στην πλατεία, φεύγουν προς το φουαγιέ, ξαναέρχονται, κάθονται ανάμεσα στους θεατές. Παρακολουθούμε την αγωνία και τον αναβρασμό που επικρατεί στην πρεμιέρα μιας παράστασης. Θέατρο μέσα στο θέατρο. Ο Τρέπλιεφ ονειρεύεται να δώσει νέα μορφή στο θέατρο. Να ξεπεράσει το παρωχημένο.
Ας γνωρίσουμε και τους υπόλοιπους ήρωες του Γλάρου. Την Αρκάντινα (Θεοδώρα Τζήμου), μια μεγάλη ηθοποιό της εποχής, που έζησε δόξες και χειροκροτήματα και τώρα που τα χρόνια περνούν αισθάνεται ανασφαλής.Ο φόβος των γηρατειών, ο φόβος ότι δεν θα είναι επιθυμητή σαν γυναίκα, μη αναγνωρίσιμη από το κοινό της την τρομάζουν και την σκληραίνουν. Οι σχέσεις με τον γιο της Τρέπλιεφ δεν είναι και οι ιδανικές. Ο Τρέπλιεφ δεν έχει γνωρίσει αγάπη από την πλευρά της μητέρας του. Απόψε είναι αγχωμένος. Θέλει να της αποδείξει ότι είναι και αυτός ικανός για «μεγάλα» πράγματα. Η παράστασή του θα παρουσιαστεί απόψε και θα κριθεί και από την αυστηρή προς το πρόσωπό του μητέρα του. Αγωνίζεται και κερδίσει την προσοχή της, να της αποδείξει ότι αξίζει. Εδώ βρίσκεται και ο Σόριν (Δρόσος Σκώτης), αδελφός της Αρκάντινα και ιδιοκτήτης του κτήματος.
Ένας άνδρας κάθεται ανάμεσα στους θεατές. Είναι ο γνωστός και πετυχημένος συγγραφέας ο Τριγκόριν (Μανώλης Μαυροματάκης), εραστής της Αρκάντινα, που δεν διστάζει να αφεθεί να βιώσει έναν έρωτα με ένα νεαρό κορίτσι. Σε λίγο φθάνει και η Μάσα (Νατάσα Εξηνταβελώνη) κόρη του επιστάτη του κτήματος και βαθιά ερωτευμένη με τον Τρέπλιεφ, ο οποίος δεν έχει μάτια παρά μόνο για την αγαπημένη του Νίνα (Δήμητρα Βλαγκοπούλου), την πρωταγωνίστρια του έργου του. Μια κοπέλα φιλόδοξη που επιθυμεί να διαπρέψει στην Μόσχα σαν ηθοποιός και δεν διστάζει να φύγει με έναν άνδρα πολύ μεγαλύτερό της που θα την βοηθήσει στην καριέρα της. Την παρέα συμπληρώνει ο οικογενειακός γιατρός Ντορν (Φιντέλ Ταλαμπούκας), παντρεμένος αλλά παράλληλα έχει εξωσυζυγική σχέση με την Πωλίνα (Μαρία Φιλίνη). Και ανάμεσά τους ο δάσκαλος που αγαπά τρελά την Μάσα (Γιώργος Ζυγούρης).
Η πρώτη παράσταση του Τρέπλιεφ στέφεται με πλήρη αποτυχία, γεγονός που τον συνθλιβει συναισθηματικά. Ένας πυροβολισμός ακούγεται και ο Τρέπλιεφ εμφανίζεται έχοντας στο χέρι του έναν σκοτωμένο γλάρο που τον εναποθέτει στα πόδια της αγαπημένης του Νίνα.
Τι συμβολίζει ο σκοτωμένος γλάρος στο διήγημα του Τσέχωφ; Tην ματαίωση των ονείρων των ηρώων; Το τέλος των χρόνων της αθωότητας;
Η υπέροχη μετάφραση είναι της Ξένιας Καλογεροπούλου.
Ο Δημήτρης Καραντζάς γκρεμίζει τον τέταρτο τοίχο. Ηθοποιοί και κοινό γίνονται ένα. Η σκηνοθεσία του Δημήτρη Καραντζά είναι εμπνευσμένη και ευφυέστατη. Ο Δημήτρης Καραντζάς μας χαρίζει μία παράσταση – υπόδειγμα, μια παράσταση – εμπειρία, μια παράσταση που νιώθουμε ευγνώμονες που παρακολουθήσαμε, μια παράσταση που θα μας μείνει πραγματικά αξέχαστη. Ο σκηνοθέτης μας έκανε να ταυτιστούμε με τους ήρωές του και να κατανοήσουμε βαθιά τις ανάγκες τους, τα όνειρά τους και τις ματαιώσεις τους μέσα από την πρωτότυπη ματιά του και τον άμεσο τρόπο υποκριτικής που επέλεξε για τους ηθοποιούς του. Εξαιρετική και η επιλογή του τραγουδιού «Oh, Dusya My Marusya» των Otava Yo, που έδεσε απόλυτα αρμονικά με τη σκηνή της γιορτής, δημιούργησε μια εμπειρία υψηλής αισθητικής και έγινε αμέσως αγαπημένο μας. Ευφυέστατη επιλογή η αξιοποίηση όλων των χώρων του θεάτρου. Ο Γλάρος που έχουμε δει και διαβάσει τόσες φορές στο παρελθόν πήρε σάρκα και οστά και μετατράπηκε σε κάτι ζωντανό και εμείς νιώσαμε σαν να ζήσαμε τη μαγεία του για πρώτη φορά. Ο Δημήτρης Καραντζάς κατάφερε αυτό που ήθελε να καταφέρει ο Τρέπλιεφ, κατάφερε κάτι που θεωρούσαμε ακατόρθωτο: βρήκε νέους τρόπους, βρήκε νέες φόρμες για να κάνει το θέατρο πιο μαγνητικό και πιο επίκαιρο από ποτέ. Πρόκειται για μία σκηνοθετική δουλειά για πολλά βραβεία και πολλά συγχαρητήρια.
Τα δύο εκ διαμέτρου αντίθετα σκηνικά υπογράφει ο Κωνσταντίνος Σκουρλέτης. Στις πρώτες πράξεις βλέπουμε τα παρασκήνια του θεάτρου, που μοιάζουν σαν ένα απέραντο εργοτάξιο, ενώ αργότερα μας παρουσιάζει ένα υπέροχο κλασικό σπίτι της εποχής. Εδώ στην τελευταία πράξη διαδραματίζεται το τραγικό φινάλε του γλάρου. Ο Κωνσταντίνος Σκουρλέτης έχει κάνει καταπληκτική δουλειά. «Πρέπει να βρούμε καινούργιες φόρμες», λέει ο Τρέπλιεφ στην αρχή της παράστασης. Μήπως και τα σκηνικά θέλουν να περάσουν τα βαθιά νοήματα της παράστασης; Την μη δικαίωση των αγώνων και των ονείρων του Τρέπλιεφ και των υπολοίπων ηρώων μας; Ότι τίποτα δεν άλλαξε, τα όνειρα τους κατακρημνίστηκαν και οι ήρωές μας ξαναγυρνούν στην παλιά τους ζωή;
Τα υπέροχα φορέματα, δημιουργίες της Ιωάννας Τσάμη, ειδικά της τέταρτης πράξης, είναι ονειρεμένα. Συνδυασμός του μοντέρνου με το κλασικό.
Ατμοσφαιρικοί και δυναμικοί οι φωτισμοί του Δημήτρη Κασιμάτη, δημιουργούν σκηνές υψηλής αισθητικής. Φωτισμοί που έχουν μελετηθεί μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια, φωτισμοί πρωτότυποι και ευφάνταστοι.
Αξιέπαινη η κίνηση των ηθοποιών που έχει αναλάβει ο Τάσος Καραχάλιος.
Σε όλα τα έργα του Τσέχωφ όλοι οι ήρωες είναι και πρωταγωνιστές. Όλοι οι ηθοποιοί του Γλάρου του Δημήτρη Καραντζά είναι μία καλοκουρδισμένη ομάδα με εξαιρετικές επιδόσεις.
Συγκλονιστικός, συγκινητικός, εύθραυστος ο Αινείας Τσιαμάτης στον ρόλο του Τρέπλιεφ. Μια ερμηνεία εξαιρετική και δουλεμένη μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Ο Αινείας Τσιαμάτης ήταν αποκάλυψη.
Κορυφαία στιγμή στην καριέρα της Θεοδώρας Τζήμου ο ρόλος της αλαζονικής και λαμπερής Αρκάντινας. Μοναδική ακόμη και στις μπεκετικές σιωπές της. Συγκλονιστική όταν μας αποχαιρετά λέγοντάς μας «Να με θυμάσθε». Η Θεοδώρα Τζήμου μας χάρισε μια μαγική ερμηνεία.
Αερικό η Νίνα της Δήμητρας Βλαγκοπούλου, ειδικά στην τελευταία πράξη που δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας. Τα όνειρά της πνίγηκαν στην λίμνη και η ίδια πληγωμένη και ψυχικά «νεκρή» σαν τον γλάρο που της έδωσε ο Τρέπλιεφ. Μαγνητική ερμηνεία.
Συναρπαστική η Μάσα της Νατάσας Εξηνταβελώνη. «Φοράω μαύρα γιατί πενθώ για την ζωή μου». Η ζωή τής φέρθηκε σκληρά, ο ανεκπλήρωτος έρωτας την έκανε ένα ανθρώπινο ράκος. Η Νατάσα Εξηνταβελώνη κατάφερε να μας μεταδώσει με απόλυτη επιτυχία όλη την ματαίωση της Μάσας, ενός τόσο σημαντικού και δύσκολου ρόλου και μας εντυπωσίασε.
Ο Μανώλης Μαυροματάκης στον ρόλο του Τριγκόριν μας δείχνει πόσο έμπειρος ηθοποιός είναι και μας μεταδίδει με φυσικότητα τον πολυδιάστατο χαρακτήρα του ήρωά του.
Ο Φιντέλ Ταλαμπούκας στον ρόλο του γιατρού Ντορν μας χαρίζει μία φυσική ερμηνεία με πλήρη έλεγχο των εκφραστικών του μέσων.
Ο Δρόσος Σκώτης στον ρόλο του Σόριν, η Μαρία Φιλίνη στον ρόλο της Πωλίνα και ο Γιώργος Ζυγούρης στον ρόλο του Μεντβεντένκο μας χαρίζουν άμεσες ερμηνείες και συμπληρώνουν τον θίασο των εξαιρετικών παρουσιών.
Κάποιος σκότωσε έναν γλάρο μόνο και μόνο επειδή μπορούσε. Ένα θέμα για μικρό διήγημα, όπως αναφέρει ένας από τους ήρωες. Κάποιος σκότωσε έναν γλάρο με την ίδια ευκολία που σκοτώνονται πολλά όνειρα, με την ίδια ευκολία που κάθε τσεχωφικός ήρωας βιώνει τη δική του ματαίωση. Μια ματαίωση, όμως, καθόλου καταθλιπτική- ίσα ίσα, μια ματαίωση που περιγράφει με καθαρότητα τις μύχιες σκέψεις των ανθρώπων του τότε αλλά και των ανθρώπων του σήμερα.
Η παράσταση «Ο Γλάρος» του Αντον Τσέχωφ στο Θέατρο Προσκήνιο είναι μια παράσταση μαγική που αξίζει να παρακολουθήσουν όλοι, μια παράσταση που ευτυχεί μέσα από τις εξαιρετικές ερμηνείες των ηθοποιών της αλλά και μέσα από την διεισδυτική ματιά του σκηνοθέτη Δημήτρη Καραντζά που επανεφυήρε το έργο- ορόσημο και ανακάλυψε νέες φόρμες. Πρόκειται για μία παράσταση – εμπειρία.
Ταυτότητα Παράστασης
Συντελεστές
Μετάφραση: Ξένια Καλογεροπούλου
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Συνεργασία στη σύνθεση – Κίνηση: Τάσος Καραχάλιος
Σκηνικό: Κωνσταντίνος Σκουρλέτης
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Φωτισμοί: Δημήτρης Κασιμάτης
Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτης Γκιζώτης
Διανομή
Θεοδώρα Τζήμου – Αρκάντινα
Μανώλης Μαυροματάκης – Τριγκόριν
Αινείας Τσαμάτης – Τρέπλιεφ
Δήμητρα Βλαγκοπούλου – Νίνα
Νατάσα Εξηνταβελώνη – Μάσα
Φιντέλ Ταλαμπούκας – Ντόρν
Δρόσος Σκώτης – Σόριν
Μαρία Φιλίνη – Πωλίνα
Γιώργος Ζυγούρης – Μεντβεντένκο