«ΚΑΡΕΝΙΝΑ» του Αργύρη Ξάφη – Μια τολμηρή μεταγραφή του μυθιστορήματος του Λέοντος Τολστόι
Γράφει η Λουκία Μητσάκου
Είμαστε πραγματικά ελεύθεροι ή νομίζουμε πως είμαστε επειδή ποτέ δεν αμφισβητήσαμε τις κοινωνικές συμβάσεις; Θέλουμε να είμαστε πραγματικά ελεύθεροι και αν ναι, τι είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε για αυτό; Πόσο επώδυνη είναι η προσωπική μας πορεία προς την αναζήτηση νοήματος;
Ο Φρόυντ έλεγε πως «Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν πραγματικά να είναι ελεύθεροι, επειδή η ελευθερία προϋποθέτει ανάληψη ευθύνης και οι περισσότεροι άνθρωποι τρέμουν την ανάληψη ευθύνης». Η Καρένινα, όμως, του Αργύρη Ξάφη δεν τρέμει αυτή την ανάληψη ευθύνης.
Η ομάδα ΠΥΡ μέσα από αυτή την εκδοχή της Καρένινας μάς μιλάει για πράγματα εξόχως σημαντικά: Μας μιλάει για τη γυναίκα και τη θέση της στην κοινωνία. Μας μιλάει για τα double standards που πάντα υπήρχαν ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα από την εποχή του Τολστόι μέχρι και σήμερα και πώς όταν ένας άντρας και μια γυναίκα κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα τον άντρα η κοινωνία τον αντιμετωπίζει με ανοχή ενώ την γυναίκα την καταδικάζει. Έτσι έκανε τότε, έτσι κάνει και τώρα. Η Καρένινα του Αργύρη Ξάφη μάς δείχνει πως οι κοινωνικοί κανόνες συχνά δεν αφήνουν περιθώριο για πραγματική ελευθερία και λύτρωση και πως οι κοινωνικές συμβάσεις (που σπάνια αμφισβητούμε) κάνουν τον άνθρωπο να ασφυκτιά και να χάνει ό,τι πιο σημαντικό υπάρχει: τον ίδιο του τον εαυτό. Η Καρένινα του Αργύρη Ξάφη μάς δείχνει πόσο δύσκολη είναι η πορεία του ανθρώπου προς την πραγματική ελευθερία και ταυτόχρονα πόσο απαραίτητο είναι να βρούμε το κουράγιο να την αναζητήσουμε αυτή την ελευθερία. Η παράσταση μας δείχνει πως η αναζήτηση του νοήματος της ζωής μας μπορεί να γίνει με διαφορετικούς τρόπους που θα μας οδηγήσουν σε εντελώς διαφορετικά μονοπάτια και μας υπενθυμίζει πως η ανάγκη μας για ελευθερία βρίσκεται πάντα εκεί- ακόμα και αν δεν το συζητάμε, ακόμα και αν δεν το παραδεχόμαστε ούτε στον ίδιο μας τον εαυτό.
Η Καρένινα είναι μια γυναίκα που είναι η σύζυγος του άντρα της, μια γυναίκα που είναι η ερωμένη ενός άλλου άντρα, μια γυναίκα που είναι η μητέρα ενός άλλου άντρα, είναι πάντα η γυναίκα κάποιου, είναι η γυναίκα που λέει «είμαι δικιά σου» και το εννοεί. Η Καρένινα θέλει να είναι ελεύθερη. Θέλει να ερωτευθεί, θέλει να αφεθεί και ρισκάρει τα πάντα για αυτό.
Χόρεψα με τον άλλον και τώρα ξέρω τι σημαίνει έρωτας. Πώς πας πίσω στο να μην ξέρεις;
Δέχεται την κοινωνική κατακραυγή, επειδή ακριβώς είναι γυναίκα. Οι άντρες επιτρέπεται να έχουν εξωσυζυγικές σχέσεις χωρίς να τους απορρίπτει η κοινωνία. Η Καρένινα δεν είναι μόνο μια άπιστη σύζυγος αλλά αποτελεί απειλή για την ηθική τάξη των πραγμάτων, αφού αρνείται να υπακούσει στους κανόνες. Και της στερούν τον γιο της που λατρεύει μόνο και μόνο για να την εκδικηθούν. Η ίδια εσωτερικεύει την κοινωνική κατακραυγή και αρχίζει να βλέπει τον εαυτό της μέσα από τα μάτια των άλλων – και αυτή είναι η αρχή της αυτοκαταστροφικής της πορείας.
Ότι και να μου πεις, εγώ πάντα θα έχω χειρότερη γνώμη για τον εαυτό μου.
Η διάσημη και συγκλονιστική σκηνή στην όπερα από το μυθιστόρημα του Τολστόι όπου η Άννα δέχεται απροκάλυπτα την κοινωνική κατακραυγή αναπαρίσταται στην παράσταση «Καρένινα» του Αργύρη Ξάφη σε σκηνοθεσία της Ιούς Βουλγαράκη με έναν αναπάντεχο τρόπο, με υπέροχη ευρηματικότητα και είναι ακριβέστατη στην μεταγραφή της ως προς την ψυχολογία και τις βαθύτερες σκέψεις της πρωταγωνίστριας. Η σκηνή στην όπερα λειτουργεί ως καθρέφτης για τον μικρόκοσμο της κοινωνίας που απορρίπτει την Καρένινα και η όπερα από μέρος ψυχαγωγίας και κοινωνικοποίησης μετατρέπεται σε δικαστήριο κοινωνικής ταπείνωσης και καταδίκης. Ο Αργύρης Ξάφης γράφει εξαιρετικά αυτή τη σκηνή και η Ιώ Βουλγαράκη την σκηνοθετεί εξαίσια αναδεικνύοντας ακόμα περισσότερο την υποκρισία της κοινωνίας και της κοινωνικής ηθικής που καταδικάζει αμείλικτα τις γυναίκες για τα ίδια πράγματα που δείχνει ανοχή στους άντρες.
Η «Καρένινα» του Αργύρη Ξάφη μας χάρισε μια παράσταση διαφορετική από όλες τις άλλες.
Ο Αργύρης Ξάφης και η Ιώ Βουλγαράκη που ανέλαβαν την δραματουργία της παράστασης αποφάσισαν να μην παραλείψουν έναν σημαντικό ήρωα της ιστορίας: τον Κωσταντίν “Κόστια” Ντμίτριβιτς Λέβιν. Η παρουσία του Λέβιν στο μυθιστόρημα του Τολστόι είναι εκτενώς αναπτυγμένη και λειτουργεί ως αντίστιξη στην ιστορία της Άννας. Οι σκηνές του Λέβιν στο μυθιστόρημα διακόπτουν συχνά τη βασική πλοκή της ιστορίας ανάμεσα στην Άννα και τον Βρόνσκι, δημιουργώντας μια ισορροπία ανάμεσα σε δύο παράλληλες και αντίθετες αφηγήσεις: την καταστροφική πορεία της Άννας και την αναγεννητική πορεία του Λέβιν. Ενώ η Άννα αντιπροσωπεύει την έντονη, παθιασμένη αλλά καταστροφική αναζήτηση της ευτυχίας μέσω της προσωπικής ελευθερίας, ο Λέβιν αντιπροσωπεύει την ήρεμη και στοχαστική προσέγγιση, που τελικά οδηγεί στη λύτρωση. Η Ιώ Βουλγαράκη και ο Αργύρης Ξάφης μας παραδίδουν μια παράσταση όπου η Άννα και ο Λέβιν συνυπάρχουν και συναντιούνται πολλές φορές (πράγμα που δεν συμβαίνει στο ίδιο το μυθιστόρημα) και με αυτό τον τρόπο κατορθώνουν να τονίσουν μια σημαντική υφή της ιστορίας που πολύ συχνά σε αντίστοιχες διασκευές μένει ανεκμετάλλευτη: αυτή της υπαρξιακής αναζήτησης, της αυτοκριτικής, της φιλοσοφικής θεώρησης των πραγμάτων. Μάλιστα, η παράσταση ξεκινάει με μια σκηνή με τον Λέβιν και την Κίττυ ήδη από το φουαγιέ του θεάτρου και με αυτό τον τρόπο δίνεται το αισθητικό και νοηματικό στίγμα της παράστασης από νωρίς. Μέσα από τον Λέβιν, ο Τολστόι εκφράζει πολλές από τις δικές του σκέψεις για τη ζωή, την κοινωνία και τη θρησκεία. Γι’ αυτό το λόγο, πολλοί ερευνητές θεωρούν πως ο Λέβιν είναι ο ίδιος ο συγγραφέας ή, τουλάχιστον, το alter ego του. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα απόφαση από την Ιώ Βουλγαράκη και τον Αργύρη Ξάφη η έντονη παρουσία του Λέβιν σε αυτή τη μεταγραφή της Καρένινα.
Άλλη μια σημαντική απόφαση στη δραματουργία που δίνει την καθοριστική νότα για την ατμόσφαιρα και τη φύση της παράστασης είναι η εξερεύνηση του στοιχείου των επαναλαμβανόμενων ονείρων της Άννας στο μυθιστόρημα του Τολστόι. Αξιοποιώντας δημιουργικά τα όνειρα της Άννας (που πολύ συχνά είναι σκοτεινά και προφητικά), η Ιώ Βουλγαράκη και ο Αργύρης Ξάφης μας χαρίζουν μια παράσταση όχι τόσο ρεαλιστική όσο φαντασιακή που μοιάζει με μια βουτιά στο ασυνείδητο των ηρώων και κυρίως της πρωταγωνίστριας, μια παράσταση ονειρική με τη ίδια υφή που έχουν τα ίδια τα όνειρα της Άννας, μια παράσταση σχεδόν υπερβατική με ήρωες που δεν περπατούν στη γη αλλά ίπτανται και πετούν από σύννεφο σε σύννεφο, από όνειρο σε όνειρο και από εφιάλτη σε εφιάλτη, μια παράσταση που ξεγυμνώνει τις πιο μύχιες σκέψεις τους, αυτές που όχι μόνο δεν θα έλεγαν δυνατά αλλά δεν θα παραδέχονταν ούτε στον ίδιο τον εαυτό τους. Μας χαρίζουν μια παράσταση – εμπειρία διαφορετική από όλες τις άλλες θεατρικές εμπειρίες που έχουμε ζήσει και αυτό όχι μόνο επειδή εστιάζουν στο ασυνείδητο των ηρώων αλλά και επειδή ζητούν στην πραγματικότητα από τον θεατή να είναι συνεργός σε αυτή την ατμόσφαιρα: Δεν μπορείς να την νιώσεις αν δεν αφεθείς. Δεν μπορείς να την νιώσεις αν δεν τους εμπιστευτείς και δεν «απενεργοποιήσεις» την ψυχρή λογική σου. Αν, όμως, γίνεις συνεργός τους σε αυτό το φαντασιακό τοπίο, τότε σε επιβραβεύουν με την μεγαλύτερη επιβράβευση που υπάρχει: γίνεσαι κι εσύ μέρος της μαγείας, γίνεσαι κι εσύ ένα με το υπερβατικό και το ασυνείδητο, αρχίζεις να ίπτασαι κι εσύ μαζί με τους ήρωες με βήματα ανάλαφρα από σύννεφο σε σύννεφο. Αν είναι να αφεθείς ολοκληρωτικά μια στιγμή στη ζωή σου, τότε αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή -και αυτό γιατί θα φέρει την μεγαλύτερη ανταμοιβή.
Μην περιμένετε να δείτε την Άννα Καρένινα σε μια κλασική θεατρική διασκευή με αρχή, μέση και τέλος και έναν ρεαλιστικό χώρο διεξαγωγής των γεγονότων- έχουμε δει ήδη αρκετές τέτοιες τόσο θεατρικά όσο και κινηματογραφικά. Μην περιμένετε να δείτε κάτι γενικότερα ως απλοί παρατηρητές. Να περιμένετε να το ζήσετε με έναν τρόπο απόλυτο. Αν μοιάζετε έστω και λίγο στη Μπλανς Ντυμπουά και έχετε ψιθυρίσει έστω και μία φορά στη ζωή σας «Δε θέλω ρεαλισμό, θέλω μαγεία», τότε αυτή η «Καρένινα» του Αργύρη Ξάφη σε σκηνοθεσία Ιούς Βουλγαράκη, θα σας δώσει την μαγεία που πάντα αναζητούσατε ή ακόμα και αυτή που δεν αναζητούσατε γιατί δεν είχατε συνειδητοποιήσει πόσο πολύ την είχατε ανάγκη.
Ξέρω τι είναι έρωτας πια. Τώρα ξέρω. Είμαι σαν τον πεινασμένο άνθρωπο που του έδωσαν να φάει.
Πρόκειται για μια παράσταση που δεν μας καλεί να καταλάβουμε αλλά να νιώσουμε. Αν γνωρίζεις ποια είναι η Καρένινα, ο Βρόνσκι, ο Λέβιν, ο Καρένιν και η Κίττυ πριν παρακολουθήσεις την παράσταση, έχει καλώς. Αν όμως, δεν γνωρίζεις τίποτα για αυτά τα πρόσωπα, αυτό δεν θα σε εμποδίσει καθόλου να νιώσεις όλα όσα σε προκαλεί η παράσταση να νιώσεις και αυτό οφείλεται στην εξαιρετική σκηνοθεσία και τις καθηλωτικές ερμηνείες των ηθοποιών.
Η Ιώ Βουλγαράκη που έχει αναλάβει τη σκηνοθεσία, χρησιμοποιεί όλη της την ευρηματικότητα και την ευαισθησία και μας χαρίζει μια παράσταση πρωτότυπη, πολύ υψηλής αισθητικής και μοναδικής ατμόσφαιρας. Εξερευνά δημιουργικά τον χώρο του Θεάτρου Θησείον (να υπενθυμίσουμε πως είναι η πρώτη παράσταση της ομάδας ΠΥΡ που ανεβαίνει εξαρχής σε αυτό το θέατρο και έχει φτιαχτεί για αυτόν τον χώρο) και αξιοποιεί όλους τους χώρους που αυτό προσφέρει με τους ηθοποιούς να παίζουν σε αναπάντεχα σημεία του με έναν τρόπο δημιουργικό, παιχνιδιάρικο και απόλυτα πρωτότυπο που αμφισβητεί τα όρια της «θεατρικής σκηνής». Η σκηνή βρίσκεται στη μέση της αίθουσας και χωρίζει τους θεατές σε δύο ομάδες, κάτι που έχουμε δει να συμβαίνει ξανά στο Θέατρο Θησείον όλα αυτά τα χρόνια αλλά αυτή τη φορά δεν είναι μόνο χρηστικό αλλά λειτουργεί πολύ αποτελεσματικά στην δημιουργία αυτής της πολύ ιδιαίτερης ατμόσφαιρας που έχει η παράσταση και βλέποντας τους υπόλοιπους θεατές απέναντί σου τους νιώθεις ως συνοδοιπόρους σε ένα ταξίδι μαγικό και ως φίλους που παρευρίσκεστε στην ίδια γιορτή. Η Ιώ Βουλγαράκη εστιάζει στον ψυχισμό των ηρώων και τον φωτίζει σαν να χρησιμοποιεί έναν ειδικό συναισθηματικό προβολέα. Εστιάζει στην αίσθηση του ασυνείδητου και στην ονειρική φύση. Η παράσταση τελειώνει με ένα κλείσιμο ματιού στον θεατή χρησιμοποιώντας την πρώτη φράση του μυθιστορήματος του Τολστόι: «Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους. Κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο».
Τα σκηνικά και τα κοστούμια αναλαμβάνει η Anna Fedorova. Τα κοστούμια δίνουν το στίγμα της εποχής χωρίς να εγκλωβίζονται, όμως, στην εποχή και φαντάζουν φτιαγμένα στο σήμερα. Η παράσταση, άλλωστε, αφορά στο σήμερα και όχι στο τότε. Μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση και πολύ όμορφα εκτελεσμένη. Τα σκηνικά είναι λιτά: δύο μακρόστενα κομμάτια από αλουμίνιο που συμβολίζουν τις ράγες του τρένου: του τρένου στο οποίο η Καρένινα γνώρισε τον Βρόνσκι, του τρένου στο οποίο πέρασαν πολύ χρόνο στις μετακινήσεις τους και στην προσπάθειά τους να δραπετεύσουν και να είναι ελεύθεροι, του τρένου το οποίο υπήρξε το τραγικό της τέλος στο μυθιστόρημα. Πλήρως λειτουργικά τα αφαιρετικά σκηνικά, τα οποία αφήνουν χώρο στους ηθοποιούς να κινηθούν ως αερικά. Η κινησιολογία της Αλεξάνδρας Καζάζου, η μουσική του Αλέξανδρου-Δράκου Κτιστάκη και οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου συντελούν με τη σειρά τους στην δημιουργία της ίδιας ονειρικής ατμόσφαιρας.
Οι ηθοποιοί Δημήτρης Γεωργιάδης, Δέσποινα Κούρτη και Αργύρης Ξάφης καλούνται να ενσαρκώσουν διαφορετικούς ρόλους κάθε φορά και γίνονται η Άννα, ο Λέβιν, ο Καρένιν, ο Βρόνσκι, η Κίττυ, ο Νικολάι, η Ντόλι, ο Στίβα.
Η Δέσποινα Κούρτη είναι μια συγκλονιστική Άννα Καρένινα που καθηλώνει με την ερμηνεία της. Κατορθώνει με τη φωνή της, το πρόσωπό της, το βλέμμα της και το σώμα της να εκφράσει όλες τις μύχιες σκέψεις της ηρωίδας που υποδύεται και να μας χαρίσει μια Καρένινα τόσο αληθινή όσο δεν είχαμε ποτέ φανταστεί. Η Δέσποινα Κούρτη δεν υποδύεται απλώς την Καρένινα αλλά γίνεται η ίδια η Καρένινα χαρίζοντάς μας μια απόλυτα αληθινή, ευαίσθητη και από όλες τις απόψεις εξαιρετική ερμηνεία.
Ο Αργύρης Ξάφης ως Λέβιν και Καρένιν και αναλαμβάνοντας πολλούς και διαφορετικούς ρόλους μάς χαρίζει μια εκπληκτική ερμηνεία, βουτώντας βαθιά στον ψυχισμό των ηρώων που υποδύεται και εκφράζοντας κάθε συναίσθημα που νιώθουν αυτοί. Μια ερμηνεία καθηλωτικά αληθινή που συναρπάζει.
Ο Δημήτρης Γεωργιάδης στους πολλαπλούς ρόλους που αναλαμβάνει είναι εξαιρετικός, άμεσος, μεστός και απόλυτα αληθινός. Επικοινωνεί με τους θεατές και διεπιδρά μαζί τους με έναν τρόπο ευθύ και εύστοχο. Μια εξαίσια και αξιοθαύμαστη ερμηνεία.
Η χημεία των ηθοποιών επί σκηνής είναι άριστη.
Το καλογραμμένο κείμενο του Αργύρη Ξάφη λειτουργεί ως καθρέφτης για την κοινωνία και την υποκρισία που πολύ συχνά τη διακρίνει. Ρίχνει φως στη γυναίκα, τις ανάγκες της για ελευθερία και αγάπη αλλά και τις αδικίες που συναντάει στο δρόμο της και βάζει τη δική του πινελιά στο τέλος της ιστορίας με ένα ύφος υπαινικτικό και έμμεσο και πανέμορφα αισιόδοξο χτυπώντας μας την πλάτη και είναι σχεδόν σαν να μας ψιθύριζε στο αυτί: «Δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Η Άννα δεν χρειάζεται να πεθάνει. Καμία γυναίκα δεν χρειάζεται να πεθάνει από το βάρος των κοινωνικών κανόνων και των προσδοκιών των άλλων. Η ελευθερία είναι εφικτή. Αρκεί να την θελήσουμε. Αρκεί να πολεμήσουμε για αυτήν».
Η παράσταση «Καρένινα« του Αργύρη Ξάφη σε σκηνοθεσία από την Ιώ Βουλγαράκη και ως πρόταση της ομάδας ΠΥΡ είναι μια παράσταση διαφορετική από τις άλλες. Εκτός από τα σημαντικά ζητήματα που θέτει, μας φωτίζει και το ίδιο το αριστούργημα του Τολστόι και μας κάνει να βλέπουμε αυτή την ιστορία σαν να είναι η πρώτη φορά υπενθυμίζοντάς μας πως δεν πρόκειται απλώς για μια ερωτική ιστορία αλλά για ένα βαθιά φιλοσοφικό κείμενο και μια προσπάθεια ανίχνευσης του νοήματος της ζωής. Η παράσταση ευτυχεί μέσα από το υπέροχο κείμενό της, την ευφάνταστη σκηνοθεσία και τις καθηλωτικές ερμηνείες των ηθοποιών της και είναι η «Καρένινα» που είχαμε ανάγκη- ακόμα και χωρίς να το ξέρουμε εκ των προτέρων. Μια παράσταση ονειρική και μια παράσταση- εμπειρία.
Όταν έχεις μια πληγή, σου φαίνεται συνεχώς πως τη χτυπάς. Λες και το κάνεις επίτηδες.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Κείμενο: Αργύρης Ξάφης
Σκηνοθεσία: Ιώ Βουλγαράκη
Δραματουργία: Ιώ Βουλγαράκη, Αργύρης Ξάφης
Σκηνικά – Κοστούμια: Anna Fedorova
Κινησιολογία: Αλεξάνδρα Καζάζου
Μουσική: Αλέξανδρος-Δράκος Κτιστάκης
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Προβολές: Μαύρα Γίδια
Βοηθός σκηνοθέτριας: Μάγια Κυριαζή
Φωτογραφίες παράστασης: Κική Παπαδοπούλου
Trailer: Make Your Own Films-Γρηγόρης Πανόπουλος
Επικοινωνία & Γραφείο Τύπου παράστασης: Μαρία Τσολάκη
Διαφήμιση-Social Media: RENEGADE MEDIA, Βασίλης Ζαρκαδούλας
Διεύθυνση και εκτέλεση παραγωγής: Kart Productions
Παραγωγή: Τεχνηχώρος
Παίζουν οι ηθοποιοί (με αλφαβητική σειρά): Δημήτρης Γεωργιάδης, Δέσποινα Κούρτη, Αργύρης Ξάφης
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
ΘΕΑΤΡΟ ΘΗΣΕΙΟΝ
ΕΝΑ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ